Б.ДОЛЖИНЖАВ

“Найдваргүй. Амьд гарах магадлал 1000-д нэг. Сэтгэлээ бариарай” хэмээн эмч нарын харцаа буруулан, аядуухан хоолойгоор хэлэх энэ үгс зүрхийг зүүгээр хатгах мэт аймшигтай өвдөлтийг мэдрүүлдэг. Хавдрын улмаас дотны хүнээ алдчихаад “Бүх зүйл эмч нараас боллоо. Хэрэв тэд чадварлаг байсан бол амьд гарах л байсан” хэмээн эмнэлгийн шалан дээр цөхөрч суугаа хүнийг олон удаа харлаа. Амьдралын нэгэн хатуу давааны ийм үед бид өөрсдөдөө ямар ч буруу өгдөггүй. Гэтэл бид эрүүл мэндийнхээ төлөө жилд нэг удаа эмнэлэгт үзүүлдэг билүү. Түргэн, шарсан хоол, даршилсан хүнс, амттаны хэт их хэрэглээ биднийг хорт хавдраар өвдөх эрсдэлийг нэмэгдүүлж байна хэмээн эмч нарыг хэлэхэд эдгээр хэрэглээгээ бууруулахын төлөө оролдлого хийж үзсэн билүү. 

Ингээд бодохоор өөрсдөө эрүүл мэндийнхээ төлөө хүслээ хязгаарлаж чадаагүй атлаа бурууг бусдад тохдог хэвшил бий болжээ. Ийн хавдрын өвчлөлийн бодит байдал, үүдэл шалтгаан, урьдчилан сэргийлэх арга замыг эрэлхийлж байгаа гурав дахь цуврал нийтлэлээ ХСҮТ-ийн Ерөнхий мэс заслын тасгаас бэлтгэлээ.

Жил бүр хорт хавдартай 500 хүн эмчилгээгүй үлддэг

Мэргэжлийн эмч нар гэлтгүй алс хязгаар нутагт орших малчин ч Монгол Улс ходоодны хорт хавдраар дэлхийд тэргүүлдэг гэдгийг мэддэг болоод удлаа. Хооллолтдоо анхаарч, урьдчилан сэргийлэх үзлэгт орох талаар нэг ч удаа бодоогүй хэрнээ хорт хавдраар оношлогдчихоод эмнэлгийн дараалал их, эмч нарын тоо бага хэмээн төр, засгийг буруутгасаар олон жилийг үдэв. Бидний хэнэггүй энэ зангийн уршгаар Монгол Улсад жил бүр 5000-6000 хүн хорт хавдраар  өвчилж байна. Үүнээс 100 мянган хүн ам тутам дахь ходоодны хорт хавдрын өвчлөл, нас баралтаар дэлхийд тэргүүлдэг. Хүнсний нэмэлт ихтэй даршилсан бүтээгдэхүүн, химийн нэмэлттэй хүнс, махны хэрэглээ улам бүр нэмэгдэж байгаагаас үүдэн хорт хавдрын өвчлөл ирэх жилүүдэд нэмэгдэнэ гэсэн урьдчилсан тооцооллыг эрүүл мэндийн салбарын судлаачид гаргалаа. Тэгвэл бид одоо юу хийх ёстой вэ. 

ХСҮТ-д өнгөрсөн жил 962 хүн ходоодны хорт хавдраар оношлогджээ. Манай улсад жилд 1000 орчим хүн ходоодны хорт хавдраар өвчилдөг. Үүнээс 450 орчим нь ХСҮТ-д ходоод тайруулах мэс засал хийлгэж үлдсэн 500 хүн нь эмчлэгдэж чаддаггүй. Тэд мэс засалд орсон ч хэтэрхий хожуу оношлогдсоноос ихэнх нь 1-2 жил амьдраад хорвоогийн мөнх бусыг үзүүлдэг. Ходоодны хорт хавдрын 70-80 хувь нь хожуу шатандаа оношлогддог. Ингээд бодохоор жилд 500 хүн амьдрах боломжоо алдаж, түүний гэр бүлийнхэн болон ойр дотныхон хагацал амсдаг гэсэн үг. Тиймээс нэн тэргүүнд ходоодны хорт хавдрын үндсэн шалтгааны тухайд авч үзье.

Ходоодны хорт хавдар удамшдаг

Таргалалт, хөдөлгөөний хомсдол, хорт зуршлын хэрэглээ ходоодны хорт хавдрын өвчлөл үүсгэх үндсэн шалтгаан болдог. Тухайлбал, тамхи татах нь ходоодны хорт хавдрын эрсдэлийг 47-80 хувиар нэмэгдүүлдэг. Гэтэл манай улсад хоёр эрэгтэй тутмын нэг, дөрвөн эмэгтэй тутмын нэг нь шууд болон дам байдлаар тамхи татдаг гэсэн судалгаа гарсан байна. Энэ хүмүүс 10-20 жилийн дараа ходоодны хорт хавдраар өвчлөх эрсдэл өндөр. Нийт тохиолдлын 80-аас дээш хувийг 40-өөс дээш насныхан эзэлдэг ч сүүлийн үед жирэмсэн эмэгтэйчүүд, залуус хавдраар өвчилж байгаа нь удамшилтай холбоотой юм байна.

Энэ талаар ХСҮТ-ийн Ерөнхий мэс заслын тасгийн эмч М.Чинзориг “Хоол хүнсний сонголт, дасгал хөдөлгөөн, хорт зуршил нь ходоодны хорт хавдрын эрсдэлт хүчин зүйл. Мөн удамшил нөлөөлнө. Ходоодны хорт хавдарт эсийн төрөл гэж бий. Үүнээс бөгж хэлбэрийн эс нь маш хоруу чанартай. Мэс засалд орж байгаа хүмүүсийн 50-70 хувьд ийм эс бий. Энэ төрлийн эс гурван хүн тутмын нэгд удамших эрсдэлтэй. Дэлхийн стандарт өдөрт таван грамм давс байдаг. Бэлэн гоймон, даршилсан бүтээгдэхүүн, кимчи болон олон төрлийн амтлагч далд давс агуулдаг. Гэтэл бид ийм хүнсийг өдөр бүр хэрэглэдэг нь хорт хавдрын эрсдэлийг нэмэгдүүлсээр байна. Хүмүүсийн хэрэглэх хүнсний төрөл зүйл нэмэгдэж байгаа учир цаашид ч энэ тоо нэмэгдэнэ” гэв.

Увс, Баян-Өлгий, Завхан аймгийнхан ходоодны хорт хавдраар өвчлөх тохиолдол  их байдаг нь давсны хэрэглээ хэт өндөртэй холбоотой байдаг.  Тус бүс нутгийн ус нь их давстай, хатуулаг өндөртэй гэсэн судалгааг Анагаах ухааны хүрээлэн гаргасан байна. Ходоодны хеликобактерийн халдвар хамгийн том эрсдэлт хүчин зүйл болдог. Хеликобактерийн үрэвсэлтэй байвал хавдар тусах эрсдэл найм дахин ихэснэ. АШУҮИС-ийн багш нар хоёр жилийн өмнө судалгаа хийхэд монголчуудын хеликобактериар өвчлөх эрсдэл 80 гаруй хувьтай байв. Энэ нь өөрийнхөө хеликобактерийг бүрэн эмчлээгүй байхдаа хүүхдэдээ хоол, цайг амаараа өгдөг, идэж, уух зүйлээ дамжуулж хэрэглэдэгтэй холбоотой. Мөн гэр бүлдээ цаг гаргах нэрийдлээр гадуур хооллох нь ихэссэн нь үүнд нөлөөлсөн гэсэн дүн гарсан байна.  Тиймээс хеликобактеритай бол эмчилгээгээ сайн хийлгэж, байнга хянаж байх нь ходоодны хорт хавдраас сэргийлнэ гэдгийг мэргэжлийн эмч сануулав.

Дурангийн эмч нарын тоог нэмэгдүүлэх шаардлагатай

Дээрх мэдээллийг нэгтгэвэл ходоодны хорт хавдрын үндсэн шалтгаан нь буруу хооллолт, хорт зуршил, урьдчилан сэргийлэх үзлэгт хамрагдахгүй байх гэсэн зөвхөн хувь хүнээс шалтгаалах зүйл байна. Тиймээс хүн амын эрүүл мэндийн боловсролыг дээшлүүлэх нь хорт хавдрыг бууруулах хамгийн чухал гарц юм. 
Энэ талаар ХСҮТ-ийн Ерөнхий мэс заслын тасгийн эмч М.Чинзориг “Аливаа мэдээлэл, сургалт урьдчилан сэргийлэлт болж чаддаггүй. Иргэд нэг мэдээлэл сонсчихоод мартчихдаг. Махны хэрэглээгээ бууруул гээд зөвлөөд байхад өвөл, зунгүй мах иддэг. Ходоодноос эвгүй үнэр үнэртэх, цээж гашуу оргих, турах, аюулхай орчим өвдөх, хоол идсний дараа бөөлжөөд байвал ходоодоо дурандуулах хэрэгтэй. Урт удаан амьдрахыг хүсэж байвал урьчилан үзүүлж хэвших хэрэгтэй. Ямар ч  төрлийн хавдар болон өвчлөлийг эрт илрүүлэхгүйгээр бууруулах боломжгүй” гэж байсан юм. 

Одоогоос 10 орчим жилийн өмнө Солонгос улс ходоодны хорт хавдрын өвчлөлөөр дэлхийд тэргүүлж байлаа. Тус улсын Засгийн газрын оновчтой шийдвэр болон иргэдийн зөв ойлголт, ухамсрын үр дүнд өдгөө ходоодны хорт хавдрын нас баралтаараа 31-д бичигдэж байна. Солонгосын хорт хавдрын эсрэг хэрэгжүүлсэн бодлогын нэг нь эрт илрүүлгийн хөтөлбөр юм. Эрт илрүүлснээр эдгэрэх боломж бүрдэж, нас баралтаас сэргийлдэг. Манай улсын тухайд энэ оны тавдугаар сарын 1-нээс эрт илрүүлгийн хөтөлбөрийг эхлүүлсэн нь нэгэн том ололт юм. 

Энэ талаар ХСҮТ-ийн Ерөнхий мэс заслын тасгийн эмч М.Чинзориг “Манай улс сурагчдыг олон хичээлээр “нүддэг” хэрнээ эрүүл мэндийн боловсролыг хаячихсан. Япон, Солонгост үзүүлснээс 2-3 сарын дараа хагалгаанд ор гэдэг. Иргэд нь эрүүл мэндийн боловсрол сайтай учир хүлээцтэй ханддаг. Монголчууд хүлээц багатай учир авсан цагаасаа өмнө үзүүлэх гээд дайраад байдаг. Мөн хорт хавдар тусахаар үхнэ гэж боддог нь эрүүл мэндийн боловсрол хангалтгүйтэй холбоотой. Гэтэл өвчнөө ялна гэсэн сэтгэл зүйн бэлтгэлтэй байж хорт хавдрыг давж чадна. Гадаадын эмнэлгийн орчин нөхцөл сайн ч монгол эмч нарын чадвар тэднээс дутахгүй” гэж ярилаа. ХСҮТ-ийн Ерөнхий мэс заслын тасгийн нэг эмч өдөрт 40-60 хүн үзэх стандарттай. Жилд 4-5 эмч өөр аймаг, эмнэлгээс ходоод бүтэн тайрах мэс засал сурахаар ХСҮТ-д ирдэг. Тиймээс ходоодны хорт хавдрын мэс засал хийх хүний нөөцийн хувьд асуудалгүй. Мөн ХСҮТ дэлхийд ашиглаж байгаа сүүлийн үеийн тоног төхөөрөмжийг ашиглаж байна. Гэхдээ хожуу оношлогдсоноос эмчилгээгүй болж амиа алдаж байгаа хүмүүсийн тоог бууруулахын тулд орон нутгийн эмч нарыг чадавхжуулж, мэс засал хийх тоног төхөөрөмжүүдийг шийдвэрлэх  нь чухал юм. Учир нь ихэнх аймаг дурангийн эмчгүй. Зарим аймаг дурангийн аппараттай ч түүнийгээ ашиглах эмчгүй. Тиймээс дурангийн эмч нарын ур чадвар, нөөцөө сайн бэлтгэж, хөдөө орон нутагт ажиллаж, амьдрах нөхцөлийг бүрдүүлэх нь ходоодны хорт хавдрыг бууруулна гэдгийг М.Чинзориг эмч тодотгов. Орон нутагтаа эрт үед нь оношлоод эмчилж чадвал ХСҮТ-ийн ачаалал буурч олон хүн эмчилгээгүйгээс амиа алдахгүй байх нөхцөл бүрдэх юм.

Эх сурвалж: "Зууны мэдээ" сонин. 2022 оны Долдугаар сарын 6. ЛХАГВА гараг. № 132 (6864)