З.БАТЦЭЦЭГ

Polit.mn сайт “Polit” хуанли: “Төрсөн өдөр” буландаа хоёрдугаар сарын 8-нд төрсөн өдөр  нь тохиож буй Зөвлөлт, Оросын уран гулгалтын нэгт дасгалжуулагч Татьяна Тарасоваг онцолж байна.  

Уран гулгалтын домогт дасгалжуулагч Татьяна Тарасова тамирчны хувьд тийм ч их амжилтанд хүрч чадаагүй ч, түүний олон шавь нар нэр хүндтэй тэмцээнээс медаль хүртэж, тэр өөрөө дэлхий даяар хүлээн зөвшөөрөгдсөн.
Т.Тарасова зөвхөн Оросын уран гулгагчдад зөвлөгөө өгөөд зогсохгүй гадаадын тамирчид ч түүнээс тусламж хүсдэг. Татьяна Анатольевнагийн бүх амьдрал уран гулгалтын спорттой нягт холбоотой бөгөөд өнөөг хүртэл тэрээр энэ спортоор холбоотой байна.
Татьяна Анатольевна 1947 оны хоёрдугаар сарын 13-нд  Москвад Зөвлөлтийн хоккейн нэрт дасгалжуулагч Анатолий Владимирович Тарасов, түүний эхнэр, биеийн тамирын багш Нина Григорьевна нарын гэр бүлд төржээ. Нэг эгчтэй. Аав нь магадгүй хүүтэй болохыг хүсэж байсан байх. Энэ нь бага охины хүмүүжилд нөлөөлсөн. “Ер нь би багаасаа л эрэгтэй хүүхэд шиг өссөн. Магадгүй аав хүүтэй болохыг хүсч байсан ч, охин төржээ. Би хөлбөмбөг, хоккей хоёуланг нь тоглодог байсан" гэж Т.Тарасова дурсан ярьдаг. Бага наснаасаа эхлэн Татьяна Анатольевна спортоор хүрээлэгдсэн байв. Дасгалжуулагч аав нь охины чадварыг хамгийн түрүүнд анзаарч, хөгжүүлэхийг эрмэлзэж, тэр дундаа охиноо хүйтэн жавартай үед ч дасгал сургуулилтад явуулдаг байж. 

Ээж аавын хамт

“Энэ бол шийтгэл биш. Аав цаг хугацаанаасаа түрүүлж байсан. Тэгээд ч би чадвартай гэдгээ ойлгосон. Би яаж гүйж, үсэрч, хөл минь ямар хурдан байгааг харсан, одоогийнх шиг биш. Мэдээжийн хэрэг, ямар хүүхэд эхэндээ үүнийг дуртайяа хийх вэ?" Т.Тарасова нэгэн  ярилцлагадаа дурссан байдаг. 
Татьяна бараг л алхаж сурсан даруйдаа тэшүүрээр гулгаж эхэлсэн. Аав нь түүний цаашдын спортын карьерт хувь нэмэр оруулсан гэж хэлж болно. Таван настайдаа Тарасова мөсөн дээр итгэлтэйгээр гулгаж байсан бөгөөд хоёр жилийн дараа аав нь түүнийг спортын хэсэгт авчирсан юм.
Эхлээд Татьяна Москвагийн "Динамо", "Беговая" метроны буудлын ойролцоох "Залуу пионерууд" цэнгэлдэх хүрээлэнд бэлтгэл хийжээ. Нийслэлийн уран гулгалтын гол сургуульд тэр Александр Тихомировын удирдлага дор суралцжээ. Гэхдээ тэнд дасгалжуулагч нь илүү их боломжийг олж харсан бусад тамирчид байсан.
Ялангуяа Людмила Пахомовагийн авьяас илэрсэн бөгөөд тэрбээр ирээдүйд Александр Горшковтой хамт Олимпийн аварга, дэлхийн зургаан удаагийн аварга болсон юм. Тиймээс Т.Тарасова удалгүй өөр мэргэжилтэнтэй хамтран ажиллаж эхэлсэнд гайхах зүйл байхгүй юм. 

Г.Проскурины хамт

Тэрбээр Георгий Проскуринтай нэгдэж, ахиц дэвшил гаргаж эхлэв. Елена Чайковскаягийн удирдлаган дор хосууд ЗСБНХУ-ын аварга шалгаруулах тэмцээнд хос тэшүүрийн төрөлд гуравдугаар байр эзэлжээ. Гэхдээ тэр үед Людмила Белоусова, Олег Протопопов нарыг ялах нь бодитой бус байсан гэдгийг анхаарах нь чухал юм. Ялангуяа шинэхэн тамирчдын хувьд.
Жилийн дараа Т.Тарасова, Г.Проскурин нар улсын аварга шалгаруулах тэмцээнд мөнгөн медаль хүртэв. Хосууд олон улсын тэмцээнд нэрээ гаргах цаг нь болсон бололтой. Гэвч 1965 онд болсон дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнд тэд дөнгөж долдугаар байр эзэлжээ. Европын аварга шалгаруулах тэмцээнд хосууд хэзээ ч шилдэг 3-т багтаж чадаагүй.  Татьяна, Георгий нар 1966 онд шагналын тавцангаас  нэг алхмын зайд зогссон юм. 
Т.Тарасовагийн тамирчны карьер дахь цорын ганц чухал ялалт бол 1966 онд Дэлхийн Универсиад наадамд ялалт байгуулсан явдал байв. Харамсалтай нь Татьянагийн хамгийн амжилттай тэмцээн нь түүний сүүлчийн тэмцээн болжээ.
Шагнал гардуулах ёслолын үеэр Т.Тарасова зохион байгуулагчдын тавьсан хивс дээгүүр бүдэрчээ. Тамирчид мөсөөс өөр гадаргуу руу шилжих үед бүдэрч унах ийм тохиолдол нийтлэг байдаг. Гэвч энэ үйл явдал Татьяна Анатольевнагийн карьерыг дуусгахад хүргэв.
Түүний мөр нь мултарч, гэмтэл нь нэг дор хоёр үе рүү тархсан байна. Хос тэшүүрийн хувьд энэ нь нэлээд ноцтой гэмтэл байв. Т.Тарасова өргөлт хийж чадахгүй байсан тул мөсөн бүжигт шилжихээр шийдсэн. Гэсэн хэдий ч энэ нь бас бүтэлгүйтэв. 
“Би бүр амиа хорлохыг хүсэж байсан. Гэхдээ тэр үед би зүгээр л муухай, ээж бас бухимдана гэж бодож байв. Зүгээр л 19 настайдаа “ажиллах боломжгүй" болно гэдэг... Энэ бол миний багаасаа хийх дуртай байсан цорын ганц зүйл байсан. Бас бүжиглэх. Гэтэл бас бүжиглэж ч болохгүй. Би бүжиглэж эхэлмэгц мөр мултарчихдаг" гэж Татьяна Анатольевна V сувагт өгсөн ярилцлагадаа дурсав.
Ийнхүү Тарасова 19 настайдаа гурван улирлын дараа хамгийн өндөр түвшинд спортын карьераа дуусгах ёстой байв. Гэхдээ тэр уран гулгахаас хол байж чадаагүй бөгөөд энэ спортод амжилтанд хүрч чадсан. 
Ийм бага насандаа карьераа дуусгах нь уран гулгалтын спортыг бүх зүрх сэтгэлээрээ хайрладаг Т.Тарасовагийн төлөвлөгөөний нэг хэсэг биш байв. Тэр бүр сэтгэлийн хямралд орж, аав нь түүнийг гаргаж авсан. Анатолий Владимирович охиноо дасгалжуулагчийн замд чиглүүлж, Татьяна амжилтанд хүрнэ гэдэгт бүрэн итгэлтэй байв.
“Би үнэхээр гунигтай байхад аав намайг аварсан. Би бүжиглэхийг хүсч, сурч, "Березка" болон Моисеевын чуулгад хоёуланд нь орсон. Гэхдээ миний гар болохгүй байв. Аав- "Тэшүүрийн талбай руу яв, найзууддаа тусал. Олигтой дасгалжуулагч гэж байхгүй. Хүүхдүүдтэй хичээллэ. Хэрвээ сайн ажиллавал бүх насаараа аз жаргалтай байх болно" гэж хэлсэн. Түүний зөв байсан" гэж Т.Тарасова хожим хэлсэн байдаг. 
Эхэндээ Татьяна бүжиг дэглээч болохын тулд ГИТИС-т орохыг хүсч байсан ч аав нь эрс эсэргүүцэв. Тиймээс тэр өмнө нь тэшүүрээр гулгаж байсан Москвагийн "Залуу пионерууд" цэнгэлдэх хүрээлэнд дасгалжуулж эхэлсэн. Тарасова эрэгтэй ганцаарчилсан болон хос тэшүүр, мөсөн бүжигт мэргэшсэн юм. 

И.Куликийн хамт

Үүний зэрэгцээ Татьяна Анатольевна ОХУ-ын Биеийн тамирын дээд сургуулийг төгсөж, уран гулгалтын хөтөлбөр зохиох болжээ. Тэр алдартай тоглолтуудаас урам зориг авч, тайзнаас харсан гоо зүйгээ мөсөнд шилжүүлдэг.
"Би олон балетын үзүүлбэр үзсэн бөгөөд Игорь Моисеевыг бэлтгэлийн үеэр харахыг зөвшөөрсөн. Би Кремлийн их хурлын ордны бүх шатан дээр сууж, Большой театрт бүх зүйлийг мянган удаа үзсэн. Ерөнхийдөө би тайзан дээр бүжиг дэглэх дуртай. Энэ бол миний хүсэл тэмүүлэл байсан бөгөөд хэвээр байх болно" гэж Т.Тарасова гэж ярьжээ.
Үүний зэрэгцээ охиндоо дасгалжуулагчийн карьераа эхлүүлэхийг зөвлөсөн аав түүнийг магтаалаар эрхлүүлэх гэж яарсангүй. Олимпийн наадамд оюутнууд тав дахь ялалтаа авсны дараа л тэр түүнийг мэргэжил нэгт гэж нэрлэсэн байдаг. 
"Бахархах зүйл юу вэ? Манай гэр бүлд хүн бүр чадах бүхнээ хий гэсэн хандлага байсан. Энэ нь зөв. Миний тав дахь олимпийн ялалтын дараа л тэр надад "Сайн уу, хамтрагч минь" гэж хэлсэн хэмээн Т.Тарасова дурсан ярив. 
Уран гулгалтын домогт дасгалжуулагч нь сурагчдад амжилттай тэшүүрээр хичээллэхэд урам зориг өгөх онцгой чадвараараа ялгарчээ. Т.Тарасова мөсөн дээр гарахын өмнөхөн Евгений Платов руу ус цацав. 
“Женя Платов Наганод болох Олимпийн наадамд оролцож байв. Бидний гарах ээлж болов. Тэгээд тэр үргэлж залбирч, "Би бэлэн байна, би бэлэн байна" гэж давтан хэлээд эхлэв. Би түүнтэй удаан хамт байхдаа түүнийг залбирч байхыг хэзээ ч хараагүй. Тэр үнэхээр "бэлэн" гэдгийг би ойлгоод нүүр рүү нь савтай ус цацчихав. Женя гэнэт- "Өө, би энэ цамцыг хоёр цаг индүүдсэн юмсан" гэж хэлээд тайвшраад мөсөн дээр гарсан. Гүйцээ. Алт" гэж тэрээр дурсав. 

 
Алексей Ягудины талаар “Леша хүний чадавхийг дээд зэргээр хангасан хамгийн нарийн төвөгтэй хөтөлбөртэй байсан. Тэрээр мөс рүү гархад 17-20 алхам үлдсэн байсан. Гэнэт тэр над руу огцом эргэж хараад "Дөрвөн үсрэлт хэд хийх вэ?" гэж асуув. Тэр дээд зэргээр бэлэн байсан. Тэгээд би "Гобель гурав үсэрсэн" гэж хэлэв. Түүгээр ч барахгүй тэр надаас Гобелийн талаар асуугаагүй гэдгийг би маш сайн ойлгосон. Ягудин намайг түүний асуултад хариулаагүй гэж бодоод аймшигтай уурласан. Энийг л би хүсэж байсан юм. Хүн нэг юм асуухад өөр юм хариулаад гээд...Тэр гараад бүгдийг хийсэн" гэж Т.Тарасова ярив. 
1967 оноос хойш Татьяна Анатольевна өвлийн бүх олимпийн наадам, уран гулгалтын дэлхийн болон Европын аварга шалгаруулах тэмцээнд зөвлөгчөөр оролцсон. 2005 онд Оросын уран гулгалтын холбооны дасгалжуулагч-зөвлөхөөр томилогдсон. 2008 оны гуравдугаар сард Т.Тарасоваг Дэлхийн уран гулгалтын алдрын танхимд оруулсан.
1990-ээд онд мэргэжилтний удирдлаган дор All Stars мөсөн театр байгуулагдсан. 14 жилийн турш оршин тогтнож байсан театрт Зөвлөлтийн олон уран гулгагчид тоглосон. Татьяна Анатольевна өөрөө дасгалжуулагч, бүжиг дэглээч, найруулагч байсан юм. 
Татьяна Анатольевна амьдралынхаа нэлээд хэсгийг Америкт өнгөрөөсөн. Энэ нь 1990-ээд онд Орост хүнд хэцүү үед болсон юм. Үүний зэрэгцээ дасгалжуулагч шавь нараа орхиогүй бөгөөд тэднийг дагуулан явав. Тэнд мэргэжилтний хэлснээр сургалт явуулахад тохиромжтой нөхцлийг бүрдүүлсэн. Тэр үед Тамара Москвина Нью Жерсид хичээлээ бэлдэж байсан бол Олег Васильев Чикагод байсан юм. 
“Би ч бас сайхан амьдралаас болоод Америк руу явсангүй. Тэнд байх хугацаандаа орос шавь нар маань олимпоос гурван алтан медаль авсан. ОХУ-ын хувьд эдийн засгийн хүнд хэцүү үед бид энд бэлтгэл хийх нөхцөл бүрдээгүй байсан. Мөс байхгүй байсан. Мөс дүүргэх машинууд бензин нийлүүлээгүй тул ажиллахаа больсон. Бид оюутнуудаа АНУ-д аваачсан нь мэдээжийн хэрэг" гэж Т.Тарасова  тайлбарласан байдаг. Тэгэхдээ 10 жилийн дараа дасгалжуулагч Орос руу буцаж ирсэндээ баяртай байдаг. 

 
М.Ковтун

Т.Тарасова карьерынхаа туршид Зөвлөлт ба Орос, Америк, Япон зэрэг олон тооны уран гулгагчидтай хамтран ажилласан. Татьяна Анатольевнагийн шавь нар дэлхийн болон Европын аварга шалгаруулах гол тэмцээнүүдээс 40 гаруй медаль, мөн долоон алтан олимпийн шагнал хүртжээ. 
Түүний удирдлаган доорх Олимпийн наадмын аваргууд:
-Ирина Роднина, Александр Зайцев нар (хос тэшүүр, хоёр удаа - 1976, 1980),
-Наталья Бестемьянова, Андрей Букин (мөсөн бүжиг - 1988),
-Марина Климова, Сергей Пономаренко (мөсөн бүжиг - 1992),
-Илья Кулик (эрэгтэй ганцаарчилсан тэшүүр - 1998),
-Оксана Грищук, Евгений Платов нар (мөсөн бүжиг - 1998),
-Алексей Ягудин (эрэгтэй ганцаарчилсан тэшүүр - 2002).
Татьяна Анатольевна гадаадын уран гулгагчид ч гэсэн хэрхэн яаж хандахаа мэддэг байв. Саша Коэн, Шизука Аракава, Мао Асада, Денис Тен, Жонни Вейр болон олон тамирчин Т.Тарасоватай хамтран ажилласан. "Тэд хэнтэй ярьж байгаагаа ойлгодог. Яг дасгалжуулалтын хэмжээнд. Олимпийн аварга болсон Саша Коэн, Мао Асада, Шизука Аракава. Ш.Аракава намайг наадмаас гурван сарын өмнө орхисон ч . щщ, би дургүйцээгүй, учир нь би ядарсан байсан. Гэхдээ би түүнд хэрхэн гулгах талаар зөвлөсөн хэвээр байсан" гэж Т.Тарасова гадаадын тамирчидтай хамтран ажилласан талаар хэлэв.

Гавьяа, шагнал

-III, IV зэргийн "Эх орны төлөөх гавьяаны одон"
-Ардын найрамдлын одон
-Хүндэт одон
-ОХУ-ын гавьяат дасгалжуулагч
-ЗХУ-ын гавьяат дасгалжуулагч
-олон улсын спортын мастер
-TЭФИ (2018)

Хувийн амьдрал

Амьдралынхаа туршид Татьяна Анатольевна гурван удаа гэрлэжээ. Дасгалжуулагчийн анхны сонголт бол Ардын жүжигчин Евгений Самойловын хүү, "Современник" театрын жүжигчин Алексей Самойлов байв. 
Т.Тарасовагийн дараагийн сонголт бол хөнгөн атлетикийн дасгалжуулагч Василий Хоменков байв. Татьянатай уулзах үеэр тэрээр Зөвлөлтийн теннисчин Марина Чувиринатай аль хэдийн гэрлэсэн байв. Эхнэр нь тэр үед долоон сартай жирэмсэн байжээ. Гэвч Василий шинэ хайрын төлөө сонголтоо хийсэн. Удалгүй Хоменков хүүхдүүдийнхээ амьдралд оролцохоо больж, өөрийгөө бүхэлд нь Т.Тарасовад зориулав. Тэд богино хугхщацаанд хамт амьдарсан. Татьяна салахыг шаардаж, тэр байтугай хадам ээжээсээ хүүгээ авахыг хүсэв. Энэ түүх эмгэнэлтэй төгсөж, нэгэн хэрүүл маргааны дараа Василий угаалгын өрөөндөө амиа хорложээ.
Гэрлэх гэсэн хоёр оролдлого бүтэлгүйтсэний дараа Т.Тарасова мэргэ төлөгчид ханджээ. Тэр өдөртөө  ирээдүйн нөхөртэйгээ танилцав. Энэ нь төгөлдөр хуурч Владимир Крайнев байсан юм. Есөн хоногийн дараа тэд гэрлэжээ. Мэрэгч түүнийг өөрөөсөө намхан хүнтэй гэрлэнэ гэж таасан нь таарч байв. 

 
Аав надаас "Чи гэрлэх үү?" гээд гурван зуун рубль өгсөн. Тэр үед энэ их мөнгө байсан. Тэгээд ч бид хуримаа ресторанд биш гэртээ тэмдэглэсэн" гэж Т.Тарасова хэлэв.
Энэ гэрлэлт амжилттай болсон ч эхнэр, нөхөр хоёрын хувьд амаргүй байсан. Гэсэн хэдий ч Крайнев хайртай хүнээ гэртээ төдийгүй ажил дээрээ ч дэмжихийг хичээсэн. Владимир Татьянагийн сургалтанд ирж, үйл явцад идэвхтэй оролцов, ялангуяа тэр хөтөлбөрт зориулж хөгжим зохионо. Тэрээр Наталья Бестемьянова, Андрей Букин нарын хөтөлбөрт ая зохиосон нь асар их амжилтанд хүрсэн юм.
В.Крайнев мөн Оксана Грищук, Евгений Платов нарын нэгэн бүтээлд зориулсан хөгжмийн ноорогуудыг сонгосон. Түүнтэй хамт хосууд олимпийн анхны алтан медалиа хүртэв. Уран гулгалтын спортыг дэлгэрүүлэхэд Владимирын оруулсан хувь нэмэр бас чухал юм. Түүний зөвлөгөөний дагуу Т.Тарасова "Бүх одод" шоунд оролцохоор шийджээ. Түүний адилаар “Мөсний үе” гэх мэт төслүүдэд оролцов. 
Татьяна, Владимир хоёрын амьдралд сорилт бэрхшээл тулгарч ыайсан. В.Крайневт Ганноверт профессорын ажилын санал тавьж, Герман руу явсан бөгөөд Т.Тарасова АНУ-д шоу тоглолтоор аялан тоглолт хийсэн. Гэсэн хэдий ч тэд холын харилцааны бүх бэрхшээлийг даван туулж, гэрлэлтээ аварч чадсан юм. 
Т.Тарасова, В.Крайнев нарын гэр бүлд хүүхэд байгаагүй. Эхлээд тэд завгүй гээд хойшлуулж байсан юм. Гэсэн хэдий ч тэд аз жаргалтай байсан. Харамсалтай нь түүний нөхөр 2011 оны дөрөвдүгээр  сарын 29-нд 67 настайдаа уушигны  өвчний улмаас нас баржээ.  
Т.Тарасова өөрийн хүүхэдгүй байсан ч,  2009 онд нас барсан эгч Галинагийнхаа ач зээ нарын эмээ гэж өөрийгөө үздэг.  “Би хоёр сайхан ач зээтэй, нэг нь 15, нөгөө нь 14 настай. Гэхдээ тэд ээж, аавтай. Би тэднийг эрхлүүлэх л үүрэгтэй. Эмээ бол хайрлах ёстой. Аав, ээж хоёр нь л өөрсдийнхөө хүссэнээр хатуу байг. Эмээ яагаад хатуу байх ёстой гэж?" Т.Тарасова нэгдүгээр сувагаар өгсөн ярилцлагадаа хэлжээ. 

Эх сурвалж: www.polit.mn