С.УЯНГА

Монголын үндэсний худалдаа аж үйлдвэрийн танхимын дэргэдэх Бизнес эрхлэгч эмэгтэйчүүдийн зөвлөлийн тэргүүлэх гишүүн, “Ландэкс” тээвэр зуучийн компанийн ерөнхий захирал Ө.Гэрэлмаатай ярилцлаа.

-Бизнес эрхлэгч эмэгтэйчүүдийн зөвлөлтэй хэрхэн хамтарч ажилладаг вэ?

-МҮХАҮТ-ын дэргэ­дэх Бизнес эрхлэгч эмэгтэйчүүдийн зөвлөл 21 тэргүүлэх гишүүнтэй. Миний хувьд 2006 оноос өдийг хүртэл тус зөвлөлд идэвхтэй ажиллаж байна.

20 гаруй насандаа бизнесээ эхлүүлсний хувьд өөрийн давж туулсан туршлагыг бизнес эрхэлж байгаа хүмүүстэй хуваалцаж, туршлага солилцож, илүү дөхөм зам гаргах, саад бэрхшээлийг хууль эрх зүйн хүрээнд, том зургаар нь багасгахыг хүссэн.

Ялангуяа, шинээр бизнес эхлүүлж байгаа эмэгтэйчүүд, залуучуудад тусалж дэмжихийг хичээж Бизнес эрхлэгч эмэгтэйчүүдийн зөвлөлд идэвхтэй, үүрэг оролцоотой байхыг хичээдэг.

МҮХАҮТ-ын гишүүнээр элссэн аж ахуйн нэгжүүд аливаа нэмэлт төлбөргүйгээр зөвлөлийн гишүүн болох бүрэн боломжтой. Манай зөвлөл нь эмэгтэй хувь эзэмшигч эсвэл гүйцэтгэх удирдлага нь эмэгтэй байх ямар ч байгууллага, аж ахуйн нэгжийг багтаа урихдаа үргэлж баяртай байдаг. Бизнес эрхлэгчдийн хувьд мэдээлэлтэй ойр байх нь үнэ цэнэ учраас бүх талаар дэмжиж ажиллахыг хичээдэг. МҮХАҮТ-ын нийт гишүүний талаас илүү хувь нь эмэгтэй бизнес эрхлэгчид байдаг. Гэхдээ удирдлага өөрчлөгдөхөд тооны хувьд хэлбэлзэлтэй.

Танхимын дэргэдэх зөвлөлүүдээс манай зөвлөл мэдээлэл судалгаагаа голчтой явуулдаг, үүрэг оролцоотой хамгийн идэвхтэй ажилладаг зөвлөлүүдийн нэг нь зүй ёсоор тооцогддог. Тэр ч утгаараа эмэгтэйчүүдэд хэрхэн үр өгөөжтэй байх, боломж давуу талуудыг нээж өгөх вэ гэдэгт анхаарч ирсэн. Бид эмэгтэйчүүдийнхээ бизнесийн замыг дөтлөхийн тулд олон төрлийн арга хэмжээ зохион байгуулдаг. Тухайлбал, гадаадын компаниудтай холбох, ментор хөтөлбөр явуулах, санхүүгийн эх үүсвэрийг хэрхэн эрэлхийлэх, бичиг баримтын бүрдүүлэлтээр энгийн жижиг мэт боловч бодит байдалд хүндрэл учруулж байдаг асуудлуудаар зөвлөгөө мэдээлэл өгдөг. Мэдлэг өгнө гэдэг маш том үнэт зүйл шүү дээ.

-Эрхийг хамгаалах өдрийг нь тохиолдуулан эмэгтэйчүүдээ онцлохыг хүсч байна. Цар тахлын хүндрэлийг эмэгтэй бизнес эрхлэгчид хэрхэн даван туулав?

-Цар тахал бизнес эрхлэгчдэд урьд хожид байгаагүй хүндрэл, нөгөө талаараа маш том боломжийг бий болголоо. Өмнө нь бизнес эрхлэхэд сүүлийн тав арван жилийн мэдээлэл дээр анализ хийгээд баримжаа авдаг байсан бол өнгөрсөн жилийн хувьд чиг хандлагыг тооцоолж төлөвлөх боломжгүй болж бизнесийн орчинд огт өөр ойлголт гарч ирлээ. Хэн шинийг сэтгэж, өөрөөр харж, нөхцөл байдлыг үнэлэн дүгнэж чадаж байна тэр хүмүүст маш их бизнесийн боломж, үр өгөөж авчирах үсрэлтүүдийг хийж болохоор болжээ.

Нөгөө талаар жижиг, дунд бизнес эрхлэгчдийн талаас илүү нь эмэгтэйчүүд байдаг. Тэр хэрээрээ цар тахлын шуурганд өртөж байгаа бизнес эрхлэгчдийн тэн хагас нь эмэгтэйчүүд байна. Гэхдээ аливаа хямрал, хүндрэл бэрхшээлийг амжилттай даван туулдаг нь эрчүүдээс илүү эмэгтэйчүүд байдаг гэдэг нь олон удаагийн үйл явц, тоон мэдээлэл, бусад орны жишээн дээр тодорхой харагдана. Тэр ч утгаараа Эмэгтэйчүүдийн баярын өдөр болох гэж байгаатай холбогдуулан эмэгтэйчүүддээ баярын мэнд хүргэхийн ялдамд улам илүүг бүтээхийн төлөө нийгэмдээ оролцоотой байж бүгдээрээ хичээн зүтгэе гэж уриалъя.  Цар тахлын хатуу хөл хорионы үед бизнес эрхлэгчид орлого олохоос илүү тэсч үлдэхийн төлөөх нөхцөл байдалд ажиллалаа. Энэ шинэ нөхцөл байдалтай хэрхэн уялдаж, маневр хийж ажиллах вэ гэдэг сургалт зөвлөгөөг зөвлөлийн зүгээс бизнес эрхлэгчид эмэгтэйчүүддээ боломжоороо өгч ирсэн.

-Бодлогын түвшинд бизнес эрхлэгчдийн эрх ашгийг хамгаалахад хэрхэн ажиллаж байна вэ. Ялангуяа, цар тахлын дараах бизнес сэргэх дэмжлэгийг хэрхэн харж байна вэ?

-Бизнес эрхлэгч эмэгтэйчүүдийн зөвлөлийн үндсэн үйл ажиллагааны нэг нь эмэгтэй бизнес эрхлэгчдийн эрх ашгийг хамгаалах, бодлогын түвшинд дуу хоолойгоо хүргэж бодит оролцоотой ажиллах явдал юм. Жишээлбэл, шинэчлэн гарч байгаа хуулиуд дээр нэлээн сайн судалгаа хийж, санал санаачилгаа хүргүүлдэг. Тухайн салбарын экспертүүдийг урьж бизнес эрхлэгчдийн эрх ашгийг хамгаалах чиглэлд ямар өөрчлөлтүүд эерэг болон сөрөг нөлөө үзүүлж болох талаар өргөн хэмжээний хэлэлцүүлэг, ярилцлага хийдэг. Сүүлийн 5-6 жилд шинэчлэн батлагдсан хууль болгон дээр санал санаачлагаа тусгуулж бодлогын өмгөөлөлд идэвхтэй ажиллалаа. МҮХАҮТ үндэсний хэмжээнд цар тахлын нөлөөллийн судалгаа хийж бизнесийн салбарынхны эрх ашгийг хамгаалах тал дээр Засгийн газрын бодлого шийдвэрт нөлөөлөхүйц санал санаачлагуудыг гаргаж ажилласан нь үр өгөөжөө өгч эхэлж байна. Тус судалгаанаас харахад тулгарч буй хүндрэл бэрхшээлийн хамгийн эхэнд  зээлийн төлбөр, хугацаа, хүүтэй холбоотой асуудлуудыг эрэмбэлсэн ба энэ нь бүх салбарын худалдаа үйлдвэрлэл эрхлэгчдэд ялгаагүй хүнд тусч байгаа асуудал юм. Манай зөвлөлөөс санхүүгийн эх үүсвэр тал дээр зөвхөн эмэгтэй бизнес эрхлэгчдэд зориулсан зээлийн шугамыг нээх ажил эхнээсээ биелэлээ олж байна. Банкуудад зээл төлөлтөөрөө хамгийн хариуцлагатай нь эмэгтэйчүүд байдаг гэсэн судалгаа бий. Ер нь аливаад хандах хандлага нь ч ялгаатай. Эмэгтэйчүүд илүү нухацтай, мэдрэмжтэй эрсдэлийг сайн тооцоолж чаддаг. Энэ ч утгаараа дэлхий дахиныг хамарсан цар тахлын үеийн эдийн засаг, бизнесийн хүндрэлүүдийг даван гарахад эмэгтэй удирдагчдыг сонгон, тулгарч буй асуудлуудыг огт өөр өнцгөөр харж, шийдвэр гаргахыг хичээж байгаа нь олон оронд харагдаж байна.

Эмэгтэй бизнес эрхлэгчдийн хувьд санхүүгийн эх үүсвэр, нөөц багатай. Гол ажлыг нь нугалж байгаа хэрнээ үр дүн, ашгийн хамгийн бага хувийг хүртдэг. Хөрөнгө эзэмшихдээ ч бага хувийг эзэлдэг. Цар тахлын үед бизнес эрхлэгчдэд шууд нөлөөллөөс гадна дам нөлөөлөл их байна. Хөл хорионы үед компани бүр санхүүгээ хянаж орлогоо нэмэхийг хичээж байгаа ч дараа дараагийн жилийн бизнес төлөвлөгөө тасрах магадлал өндөр байна. Өмнө нь хурдтай, хүчтэй байх зарчмаар ажилладаг байсан бол одоо ухаалгаар удаан явах нь зөв үү гэдгийг бодох ёстой болж байна. Цар тахал дэлхий нийтээр оюун санааг өөрчилсөн томоохон нөлөөлөл болж байгаа учраас нөхцөл байдалдаа зохицуулж зөв зохион байгуулах шаардлага тулгарч байгаа нь ойлгомжтой юм. Ёстой л чадлаа харуулах цаг ирлээ. 

-Засгийн газар 10 их наядын төлөвлөгөө гаргасан шүү дээ?

-Төрөөс гадны улс орнууд шиг хөнгөлөлттэй зээл тусламжийн дэмжлэг байхгүй учраас эрсдэл, хүндрэлийг даван туулахаас аргагүй. Өмнө нь бол олдож л байвал зээл авъя гэдэг ойлголттой байсан бол энэ хандлага эрс өөрчлөгдөж байна. Цар тахлын үеэр бизнес эрхлэгчид зээлээ төлөх гэж их хүнд байдалд орлоо. Өөрөөр хэлбэл, зээл авна гэдэг яг оновчтой юу гэдгийг дэлхий нийтээр эргэж харж байна. Ер нь төрөөс бизнес эрхлэгчдийн гол дэмжлэг бол саад болохгүй, шударга, тэгш оролцоог хангаж өгөх юм. Ерөнхий гол чиг шугамаа алдахгүй байх л хэрэгтэй. Органикаар өсч байгаа голдрилыг эвдэх нь хамгийн эрсдэлтэй. Зах зээлд өөрийн хүчин чадлаас хэтэрсэн, даацаа тооцоолоогүй их хэмжээний мөнгөний нийлүүлэлт нь эргүүлээд сөрөг талыг бий болгохыг үгүйсгэхийн аргагүй юм.

-Тээвэр логистик бол үйл ажиллагаа нь тасал­даагүй цөөхөн сал­ба­руудын нэг. Онцгой нөхцөл байдалд ажил­лахад төрийн бодлого шийдвэр ямар байв?

-Эдийн засгийн хямрал үүсэхэд тээвэр логистикийн салбар хамгийн түрүүнд өртдөг. Харин энэ удаа зогсоогүй нь тээврийн үйлчилгээ ямар чухал юм бэ гэдгийг ойлгуулж байна. Зөв зохион байгуулалттайгаар, халдвар хамгааллын дэглэмээ сахиж чадвал хойшлуулж болохгүй үнэ цэнэтэй, хэрэгцээтэй үйлчилгээ бол хүргэлт байсан нь харагдлаа.

Тээвэр логистикийн салбар хэдийгээр зогсоогүй ч дам нөлөөлөл их байгаа. Өнөөдрийн байдлаар тээвэрлэлтийн тоо хэмжээ буураагүй ч ирэх жилүүдэд буурна. Олон улсын компаниуд худалдан авалтуудаа багасгаж, зогсоож, шинэ төсөл бизнесүүдээ хойшлуулж байна. Цар тахлын үед авч хэрэгжүүлсэн төрийн бодлого гэхээс илүү зохицуулалтын уялдаа холбоогүй, ойлгомжгүй байдал их хүндрэл учрууллаа. Дэмжлэг гэхээс илүү гэнэтийн, уялдаа холбоогүй шийдвэрүүд гаргаж байсан нь хүндрэл учруулсан гэхэд болно. Жишээлбэл, гаалийн талбай дээр импортын ачаанууд ирэх үед гаалийн байгууллагаас “олон хүний хөл хөдөлгөөнийг хязгаарлах үүднээс зөвхөн тээвэр зуучийн төлөөллийг явуулж, бүрдүүлэлт болон холбогдох ажлуудыг гүйцэтгэ” гэсэн шийдвэр гаргасан. Гэтэл онцгой комисс нь ажиллах зөвшөөрөл олгохгүй гэх зэрэг төрийн байгууллагуудын уялдаа холбоогүйгээс асуудал их гарсан.

2020 оны сүүлээр  олон улсын түвшинд тээврийн салбарт маш том савалгаа үүслээ. Монгол Улс бэлэн бүтээгдэхүүнээ бараг 99 хувь импортоор авдаг учраас дэлхийн эдийн засгийн нөхцөл байдлын мэдээллийг анхаарч харж байх шаардлагатай. Далайн тээврийн компаниудын үнэ бараг 10 дахин нэмэгдэж, ачилт хийх чингэлгийн хомсдолд орсон. Тухайлбал, Английн гадаад худалдаа эрхэлдэг компаниуд өмнөх жил нь 1200 евро төлж байсан  тээвэр 2020 оны арваннэгдүгээр сард 10 мянган евро болтлоо өссөн. Гэхдээ энэ сараас жаахан намжиж байна, цаашид багцаалдах боломжгүй юм.

Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин

2021.3.4 ПҮРЭВ № 43 (6520)