Б.ТУУЛ Хүйтэн сэрүүний улирал эхэлж, ханиад томуу элбэгших хандлагатай байна. Тиймээс эм тариа, химийн эмчилгээнээс татгалзаж уламжлалт анагаах ухааныг түшиглэн эрүүл мэнддээ хэрхэн анхаарах тухай  “Цагаан тан” эмнэлгийн их эмч Д.Ганхуягтай ярилцлаа. -Монголын уламжлалт анагаах ухаанд өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх ямар аргууд байдаг талаар ярилцлагаа эхэлье?. -Уламжлалт анагаах ухаан гэлтгүй аливаа улс орны анагаах ухааны хөгжил бусад шинжлэх ухааны хөгжилтэй адилхан тухайн үеийн нийгэм, аж ахуй соёлын хөгжилттэй нэгдмэл холбоотой байдаг. Тухайлбал, монголчууд аль эртнээс мал маллан, ан гөpөө хийж, монгол гэрээр нүүдэллэн амьдардаг байсан. Хүйтэн нойтон, салхи бороо, цас, шуурга гэх мэтийн байгалийн хүнд хэцүүтэй тэмцэж байсны учир идээ ундаа, цаг уур болон орчин ахуй, өвчин эмгэгийн хоорондох харьцааны тухай нэлээд ойлголттой байж. Жишээ нь, эртний монголчууд монгол гэрийн орчин тойрон, малын хот хэвтэшийг цэвэр хуурай байлгахыг анхаардаг байхын зэрэгцээ хүн бүр тус тусдаа аяга, халбага, нүүрний алчуур авч явдаг, хувь хүн эрүүл мэндээ хамгаалах сайхан заншилтай байсан. Мөн бие махбодийг хатуужуулан чийрэгжүүлэхийг эрхэмлэдэг байсан. Тухайлбал, бөх барилдах, морь уралдах зэрэг нь  нь монголчуудын бие махбодийг чийрэгжүүлж, өвчин эмгэгээс сэргийлж иржээ. Дээрээс нь идээ ундааны засал сувилгааны талаар  арвин баялаг мэдлэгтэй байсан нь эмгүй эмчилгээгээр, ардын арга ухаанаар эрүүлжих эмчилгээний арга болж байв. -Орчин үед хүмүүс зөв хооллолтод анхаарал их хандуулдаг болжээ. Зөв хооллоно гэдэг нь улиралдаа, насандаа тохируулж хооллохыг хэлээд байна уу. Эсвэл махаа бага идэж ногоо цагаа түлхүү хэрэглэхийг хэлж байна уу. Уламжлалт анагаах ухаанд зөв хооллолтын талаар юу гэж заасан байдаг вэ? -Орчин үед хагас боловсруулсан хиам, лаазалсан мах байгалийн энерги багатай, үхмэл чанартай хоол хүнс дэлхийд ноёрхож байна. Хоолноос гадна бизнесийн чиглэлийн амтаар татах хоол их гардаг болж. Энэ нь хүмүүсийг хүүхэд, хөгшид гэлтгүй дэглэмгүй хооллох, их идэх муу зуршилд уруу татаж байна. Хүн байгалийн чанар, сансрын энерги шингэсэн идээ ундаа, бэлчээрийн малын мах, сүү, өрх гэрийн үйлдвэрлэлийн чанартай эрүүл цэвэр хүнс хэрэглэх нь эрүүл амьдрах гол үндэс юм. -Тэгвэл намрын сэрүү орж байгаа энэ өдрүүдэд ямар хоол хүнс хэрэглэх вэ. Цаг үе улиралдаа тохируулан хэрхэн хооллох вэ? -Монголын уламжлалт анагаах ухаан арвин туршлагатай. Эмчилгээ үйлчилгээний арга нь ч  өвөрмөц онцлогтой. Идээ ундаа нь цаг улиралтай холбоотой өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх аргыг судлахдаа их нарийн заасан байдаг. Өвчнөөс урьдчилан сэргийлэхэд хоол хүнс өвчин үүсэхийн 50 хувиас доошгүй хувийг эзэлнэ. Цаг улиралд таарсан явдал мөрөө зохицуулах асуудал бас чухал нөлөөтэй. Цаг наргүй идэж, уух нь ходоод дотрын өвчнийг үүсгэдэг талтай. Иймээс өглөө, өдөр, орой гурван удаа хооллож ирсэн талаар ном сударт бичсэн байдаг. Идээ ундааг зөвхөн цаг төдийгүй эртний сударт зургаан улиралд хувааж зохицуулж ирсэн уламжлалтай. -Хоол хүнсийг хязгаартай хэрэглэж сурах, насандаа тохируулж хооллох дэг жаягийг яаж баримтлах вэ. Жишээ нь, манайхан сүүлийн үед мацаг барина, цагаан хоол иднэ гэж их ярьдаг болсон. Энэ нь эрүүл мэндэд сайнаар нөлөөлж байгаа ч үүнээс болоод бие өвдлөө, бөөр муудлаа ч гэж бас ярьдаг болж? -Бүх урьдчилан сэргийлэх зарчим нь хий, шар, бадганын үндсэн онолд тулгуурладаг. Уламжлалт анагаах ухаан нь дэлхийд байхгүй онолын үндэстэй. Гол нь биеийн өвөрмөц чанартай холбоотой урьдчилан сэргийлэхэд долоон өвөрмөц арга байна. Урьдчилан сэргийлэхэд цаг улиралтай холбоотой. Мөн бага идэх зарчмыг баримтлах нь их чухал. Хоол хүнсийг хязгаартай хэрэглэж сурвал хүний бодисын солилцоо дасан зохицож 20-40 хувь буурдаг. Энэ нь хүний биеийн бие махбодийн энергийн хэмжээг хангаж болж байна гэсэн үг. Хүний бүх юм тоотой байдаг. Хүний нас ч тоотой. Хүн 125 наслахад ходоод гэдэсний эсүүд 50-60 удаа солигдоно. Амьд амьтан эргэж, нөхөхөд хоолоор төлжинө. Их хоол хэрэглэвэл фермент нь ихэсч эсийн задралыг түргэсгэнэ. 360 хоногт нэг удаа задарч, их хооллосноос нас богиносдог. Монголчууд эртнээс мацаг барьж, гэдсээ цэвэрлэн, биеэ хөнгөлж, муу энергиэс өөрийгөө чөлөөлдөг байсан. Мацаг барих нь сард таван өдөр шинийн 4, 8, 15, 22 зонд буюу нар, сарны таталцал 90-180 хувь энергийн өөрчлөлт давхцалд ордог өдрүүд юм. Ер нь хүн хоол идэхээсээ өмнө цай, шингэн юм их уух нь сайн. Хоолны дараа ууж болохгүй гэх мэтчилэн нарийн дэг жаягтай. -Намар, өвлийн улиралд ямар хоол хүнс идэж хэрэглэх вэ. Улирлын онцлогоосоо шалтгаалаад биеийн дархлаа муудах, өвчлөмтгий болох гээд биед өөрчлөлт ордог. Эрүүл байя гэвэл үүнийг зөв хооллолтоор зохицуулах хэрэгтэй байх? -Өвлийн эхэнд болон адагт хүйтний нөлөөгөөр шар үсний сүв хаагдаж галын илч дотор төвлөрдөг. Тиймээс хоол шингээлт төдийгүй хоолны дуршил сайн байдаг учраас биеийг төлжүүлэх амтлаг, исгэлэн, давслаг амттай голдуу хоол иднэ. Өвлийн шөнө урт тул хүний тамир буурахаас сэргийлж мах, махны шөл, тослог идээ тустай. Хаврын цагт хүч тамир буурдаг. Учир нь өвлийн цагт хураасан бадган хүйтэн хаврын нарны гэрэлд хайлснаар бадгана арвидах учраас гашуун, эхүүн амттай идээ ундаа хэрэглэдэг. Энэ үед хуучин хуурай газрын амьтны мах, арвай, бал, буцалсан ус, бор гааны танг хэрэглэвэл тустай. Зун биеийн хүч тамир багасдаг учраас шингээлт сайтай идээ ундааг голдуу хэрэглэдэг. Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин 2019.9.19  ПҮРЭВ  №186  (6153)