Д.ОЮУНЧИМЭГ   Эдийн засагч, судлаач Г.Ганзоригтой ярилцлаа.     -Монголбанк гадаад валютын ханш болон 2019 онд учирч болзошгүй эрсдэлээс хамгаалах зорилгоор бодлогын хүүг өсгөсөн. Ингэхдээ ам.долларын ханшийн өсөлтийн эсрэг төгрөгийн өгөөжийг нэмэгдүүллээ гэж тайлбарласан байгаа. Та эдийн засагчийн хувьд төгрөгийн өгөөжийг нэмэгдүүлэх гэдэг энэ ойлголтыг тайлбарлаж өгнө үү? -Хоёр зүйл хэлмээр байна. Нэгдүгээрт, АНУ өөрөө долларын өгөөжөө нэмэгдүүлж байгаа буюу долларын эрсдэлгүй хүү буюу Холбооны нөөцийн банкны бодлогын хүү өсч байна. Цаашдаа ч бас бодлогын хүүгээ өсгөнө гэж байгаа. Тэр нь манай улсын гаргасан олон улсын бондын өгөөжид нөлөөлж, улмаар дотоодод буй ам.долларын шаардлагатай өгөөжид бага хэмжээгээр нөлөөлдөг. Тэгэхээр үүнтэй зэрэгцэн төгрөгийн өгөөж нэмэгдэх учиртай. Гэхдээ энэ бол суурь шалтгаан биш. Нөлөөлөл нь бага. Хоёрдугаарт, өнөөдөр Монголд доллар ашигтай юу, төгрөг ашигтай юу гэдэг сонголтыг иргэнд өгвөл иргэн шууд л доллар гэж хариулна. Тэгэхээр төгрөг ямар ч тохиолдолд доллараас илүү хүүтэй байхаас өөр аргагүй. Тэгж байж, сонирхол татна. Сүүлийн 14 жилийн хугацаанд төгрөгийн ханш долларын эсрэг хэрхэн өөрчлөгдөж байсныг судалж үзэхэд, төгрөг долларын эсрэг жилдээ дунджаар 6 хувиар суларсан байгаа. Үүнийг маш энгийнээр ойлговол банкууд төгрөг дээр доллараас 6-аас дээш хувийн өгөөж амлаж байж, иргэн хүн төгрөгийн хадгаламж хийнэ гэсэн үг. Хэрвээ 6 хувиас доош байвал, хадгаламжаа доллараар хийе, доллар тэртээ тэргүй төгрөгийн эсрэг жилдээ 6 хувиар чангарна гэдэг байдлаар сонголтоо хийнэ. Энэ харин том нөлөөтэй. Тэгэхээр нэг талаас долларын өгөөж нэмэгдэж байгаа, нөгөө талаас  Монголд ам.долларын ханш төлбөрийн тэнцлийн алдагдлаас улбаалан савлаж байгаатай холбоотойгоор хүмүүсийн төгрөгт итгэх итгэл буурч байна. Ийм үед төгрөгийн өгөөжийг нэмэгдүүлэх зайлшгүй шаардлагатай гэсэн үг. Хэрвээ тэгэхгүй бол маш их хэмжээний долларжилт бий болж, ханшийн савлагаан бүр их хүчтэй болох эрсдэлтэй бөгөөд энэ эрсдэлээс сэргийлэх зорилгоор төв банк бодлогын шийдвэр гаргасан болов уу. -Монголбанк валютын нөөцөө хав дарчихаад, ханшийн өсөлтийн эсрэг юу ч хийхгүй байна, интервенц хийх хэрэгтэй гэж үзэх хүмүүс цөөнгүй байх шиг байна. Ханш дээр интервэнц гэхээсээ илүү яг урт хугацааны шийдэл нь юу байх вэ? -Юун түрүүнд төв банкинд бодитойгоор хангалттай их нөөц байна уу гэдэг асуулт бий. Миний бодлоор тийм ч хангалттай биш байна. Одоо байгаа нөөцийг харвал ОУВС-ийн мөнгө, своп хэлцлийн мөнгөөр тэлсэн. 10 дугаар сарын үзүүлэлтийг харвал бүр Хөгжлийн банкны бондын мөнгөөр тэлсэн байна билээ. Энэ нөлөөллүүдийг хасаад, өнөөдөр төв банкинд хэдий хэмжээний нөөц байна вэ гэвэл заавал байлгах буюу 3 сарын импортын хэрэгцээг хангах түвшинд хүрэхэд хэцүү. Дээрээс нь валютын нөөцийн зохистой түвшин буюу 12 сарын импортын хэрэгцээг хангах тухайд бол бүр яриад ч хэрэггүй. Тэгэхээр яг бодит утгаараа төв банкин дээр валютын нөөц хангалттай байна уу гэвэл үгүй л гэж хэлнэ. Валютын цэвэр нөөцийн тухай асуудал шүү дээ. Нөгөөтэйгүүр ОУВС-гаас биднийг харьцангуй хөвөгч валютын ханштай байхыг шаардаж байгаа. Түүнчлэн хөтөлбөрийн хугацаанд нөөцөө нэмэгдүүлэх даалгавар өгсөнтэй холбоотойгоор төв банк тэр бүр интервенц хийхгүй байх шиг байна. Эдгээрээс гадна хамгийн гол асуудал нь юу  гэхээр эдийн засгийн суурь нөхцөлөө шийдээгүй байгаа үед төв банк мянга интервенц хийгээд ханшийн өсөлтийн трэндийг тогтоож чадахгүй. Өнөөдөр төлбөрийн тэнцэл нэлээд алдагдалтай байна. Есдүгээр сарын байдлаар 475 сая ам.долларын гарах урсгалтай байна. 10 дугаар сард Хөгжлийн банкны бонд орж ирснээр арай гайгүй болсон, гэхдээ л хасах дүнтэй хэвээр байгаа. Тэгэхээр төлбөрийн тэнцэл өндөр хэмжээний алдагдалтай, алдагдлаа хэрхэн нөхөх талаар ямар ч стратеги алга байна. Ийм үед төв банк яаж ч интервенц хийгээд трэндийг зогсоож чадахгүй. Хүмүүсийн гол бухимдаад байгаа нь ам.долларын ханш төгрөгийн эсрэг тасралтгүй чангарч байгаа трэндээс болж байгаа. Харамсалтай нь энэ трэндийн эсрэг төв банкны хийж чадах ажил тийм ч их биш. Богино хугацааны интервенцээр зах зээлийг тогтворжуулж, тайвшруулж болно лдоо. Гэхдээ урт хугацаандаа энэ нь ханшийг тогтворжуулах арга механизм биш юм. Тэгэхээр ханшийн урт хугацааны шийдэл өөр газар байна. Өөр газар байна гэдэг нь төв банкны оролцоогүй гэсэн үг биш. Олон байгууллагын оролцоо, хүчин чармайлт гарч байж энэ суурь асуудлыг шийдэх учиртай. -Тэгэхээр яана гэсэн үг вэ? Урт хугацаандаа? -Жишээ нь экспортын тал дээр нүүрс болон зэсийн хеджинг хийдэг бүтээгдэхүүн авч болно. Импорт талдаа газрын тосны бүтээгдэхүүн дээр бас ханшийн хеджинг хийж болно шүү дээ. Мэдээж хеджинг хийх өөрөө төлбөртэй. Гэхдээ өнөөдрийн тухайд тогтвортой байх нь чухал байна. Иймэрхүү маягаар ажиллаж чадвал төлбөрийн тэнцэл талдаа их том дэмжлэг болох байх. Дээрээс нь экспорт гэхээр зөвхөн зэс, нүүрс биш үйлчилгээний чиглэлийн экспортыг дэмжсэн бодлого байвал гоё юм даа гэж бодох боллоо. Энэ бүгд нь урт хугацаандаа хүмүүсийн бухимдаад байгаа ханшийн өсөлтийн трэндийг зогсоох бодлогын арга хэрэгсэл болох юм. Интервенц бол эцсийн шийдэл биш. Мэдээж, урт хугацаандаа хийх ёстой гол ажлуудаа хийж байх хооронд төв банк богино хугацаандаа тодорхой хэмжээгээр интервенц хийж, ханшийн хэт спекуляц шинжтэй хөдөлгөөнүүдийг хязгаарлаж байх нь зөв юм. -Урт хугацааны шийдлүүдийг хийж, хэрэгжүүлэх гол хөшүүрэг, механизм нь хаана ажиллах ёстой вэ? Бүр тодорхой асуувал урт хугацааны шийдлийг хийхэд Засгийн газар ажиллах ёстой юу, Монголбанк ажиллах ёстой юу? -Их олон оролцогч тал байх хэрэгтэй гэж харж байгаа. Мэдээж төв банк оролцоотой байх ёстой. Нөгөө талдаа Засгийн газар ч бас чухал үүрэгтэй. Дээрээс нь хувийн хэвшил ч бас оролцоотой байх ёстой гэж ойлгож байгаа. Мэдээж Засгийн газрын хувьд тогтвортой, тодорхой хууль, эрх зүйн орчныг бүрдүүлэх. Би төлбөрийн тэнцлийн алдагдлыг бууруулах нэг алхам нь үйлчилгээний экспорт гэж хэлсэн. Жишээ нь гадагшаа үйлчилгээний экспорт хийдэг компани байлаа гэж бодъё. Засгийн газар талаасаа татварыг тэглээд өгчих. Ингэвэл тус зах зээл дээр гадны сонирхол өндөр болно. Тэгэхээр валютын орон урсгал хөрөнгө оруулалтын дансаар орж ирнэ. Ийнхүү тухайн компани хөрөнгө оруулалт татлаа гэхэд төв банк талаасаа ямар нэгэн капитал контрол байхгүй, мөнгө нь чөлөөтэй орж гарч байх учиртай. Тэгээд энд үйл ажиллагаа нь тогтвортой байх зах зээлийн тогтвортой орчин хэрэгтэй. Байнга засаг нь солигдоод, бодлогоо өөрчлөөд байж болохгүй. Энэ бүхэн нь үйлчилгээний чиглэлийн экспортын дэмжлэг болох юм. Гэх мэт олон алхмууд хийж чадвал төлбөрийн тэнцэл талдаа томоохон дэмжлэг болж чадна. -Монгол Улс 2016 оны сүүл орчимд эдийн засгийн хувьд амаргүй, хүнд үеийг даван туулсан. Сүүлийн 2 жилд эдийн засаг сэргэж, экспорт нэмэгдэж байна. Энэ хугацаан дахь бодлогын амжилт, ололтуудыг та хэрхэн дүгнэж байна вэ? -Бид их азтай л хүмүүс юм. Олон улсын зах зээл дээр нүүрс, зэсийн үнэ өсөхөөр эдийн засаг өсдөг. Үнэ унахаар өсөлт байхгүй л болчихдог. 2016 оны дөрөвдүгээр улирлаас эхлээд өнөөдрийг хүртэл бий болсон эдийн засгийн өсөлт ерөөсөө зэс, нүүрсний үнэ өссөнтэй л холбоотой. Энэ нөхцөл байдалтай уялдуулаад, төв банкнаас бодлогын хүүгээ бууруулаад явсан. Үүнтэй зэрэгцээд зээлжих зэрэглэл сайжирсан. ОУВС-гийн хөтөлбөртэй холбоотойгоор төсвийн танах бодлогыг амжилттай хэрэгжүүллээ. Нэг үгээр хэлбэл, их азтай л он жилүүд байлаа. -Одоо эргээд төсвийн тэлэх бодлоготой зэрэгцээд мөнгөний бодлогын орон зай хумигдаж байх шиг байна? -Тэгэлгүй яах вэ. Наад зах нь 42 сая тонн нүүрс экспортолж байж, нүүрснээс авах орлогоо биелүүлнэ гэсэн байгаа. Хэрвээ 42 сая тоннд хүрэхгүй бол яах вэ. Мөн тодорхой хэмжээний зээл, тусламжууд авахаар тусгасан байна билээ. Гэтэл зээл, тусламжууд нь яг орж ирэх үү, үгүй юу гэдэг асуудал. Энэ бүх орлогын төлөвлөгөө биелэхгүй бол Засгийн газрын хувьд цорын ганц арга зам нь ЗГҮЦ гаргах. ЗГҮЦ гаргахдаа үнэт цаасны хүүг ямар ч бодлогогүйгээр өндөр тогтоодог. Хэрвээ ийм маягаар өндөр хүүтэй ЗГҮЦ гаргаад эхэлбэл, мөнгөний бодлогын хүү байгаад үндсэндээ хэрэггүй болчих гээд байна. Мөнгөний бодлогын үр нөлөө буурах биш. Бүр мөнгөний бодлого ямар ч хэрэггүй болно гэж хэлэх гээд байна. Гол нь төв банк үнэт цаас гаргах замаар зах зээл дээр байгаа эрсдэлгүй хүүгийн түвшинг тогтоож байгаа. Түүнд нь тохируулж, зах зээл өөрчлөлтөө хийж байгаа, үүнийг мөнгөний бодлогын нээлттэй зах зээлийн үйл ажиллагаа гэнэ. Гэтэл Засгийн газрын үнэт цаасны хүү нь төв банкны үнэт цаасны хүүгээс ямар ч хамааралгүй, өндөр хүү тогтоочихдог. Бүх банк тэр үнэт цаас руу л хошуурдаг. Энэ тохиолдолд төв банк үнэт цаас гаргах замаар зах зээл дэх мөнгөний нийлүүлэлтийг удирдах боломжгүй л болчихож байгаа юм. Ирэх жилийн хувьд Засгийн газар иймэрхүү байдлаар үнэт цаас гаргаж, төв банкны бодлогын орон зайг хумих эрсдэл байна. Хэрвээ үнэхээр Засгийн газар үнэт цаас гаргавал хүү нь Төв банкны бодлогын хүүтэй нягт уялдаатай байх хэрэгтэй. -Үүнээс гадна төсвийн их тэлэлт, хөрөнгө оруулалттай холбоотойгоор мөнгөний нийлүүлэлт нэмэгдэж, инфляци өсөх дарамт бий болно. Энэ нь төв банкийг бодлогын хүүгээ нэмэгдүүлэхээс өөр аргагүй нөхцөл байдал руу түлхэх байх? -Мэдээж төсвийн зарцуулалттай холбоо­тойгоор мөнгөний нийлүү­лэлт нэмэгдэнэ. Өнөөдрийн байдлаар жилийн 26 хувийн өсөлттэй байна. Цаашдаа ч бас Засгийн газрын зарцуулалт өндөр хэвээр байвал энэ нь мөнгөний нийлүүлэлтийг  нэмэгдүүлнэ. Зах зээл дээр доллар хангалттай их биш байна. Үүний нөгөө талд төгрөгийн нийлүүлэлт нэмэгдэж байгаа үед юу болох вэ гэхээр ханшийн өсөлт болон инфляцийг л өдөөнө. Ийм эрсдэл байгаа. -Ярилцсанд баярлалаа.   Эх сурвалж: Зууны мэдээ сонин