Д.ОЮУНЧИМЭГ Азийн тогтмол орлоготой үнэт цаасны чуулга уулзалтыг анх удаа Улаанбаатар хотод Монголын ипотекийн корпораци Барилга, хот байгуулалтын яам, Сангийн яам болон Санхүүгийн зохицуулах хороотой хамтран зохион байгууллаа. Азийн тогтмол орлоготой үнэт цаасны тав дахь удаагийн чуулга уулзалтад Азийн хоёрдогч зах зээлийн холбоонд бүртгэлтэй Монгол тэргүүтэй найман улсын ипотекийн байгууллагууд оролцсон юм. Уулзалтаар орон сууцны тасралтгүй санхүүжилтийн сувгийг нээх олон улсын туршлагыг хэлэлцэхийн зэрэгцээ Азийн хөрөнгийн зах зээл дээрх боломжийн талаар хэлэлцэв. Санхүүжилтийн жишиг систем гэв Манай улсын хувьд 2013 оноос ипотекийн тогтолцоо бүрдүүлсэн бөгөөд өнөөдрийг хүртэлх хугацаанд нийт 4.2 их наяд төгрөгийн зээлийг иргэдэд олгожээ. Түүнчлэн үр дүнгээ өгч байгаагаас гадна нийт 80 орчим мянган өрхийг орон сууцтай болгосон байна. Тиймээс зээлийг үргэлжлүүлэхээр Засгийн газар ажиллаж байгааг Барилга, хот байгуулалтын сайд Х.Баделхан хэллээ. Үүнийг хэрэгжүүлэхэд тулгамдсан асуудал нь хөрөнгийн эх үүсвэр. Тиймээс жилд 120 тэрбум төгрөгийг улсын төсөвт суулган зарцуулахаар төлөвлөж байгаа юм байна. Харин Монголбанк 192 тэрбум төгрөгийг ипотекийн хөтөлбөрийг санхүүжүүлэхээр төлөвлөөд байгаа юм. Ипотекийн санхүүжилт буурсан ч ойрын гурван жилд 35-40 мянган өрхөд орон сууцны эрэлт байна. Үүнээс 41-60 м.кв орон сууцны эрэлт хамгийн өндөр байх тооцоо гарсан талаар “Тэнхлэг зууч” компани мэдээллээ. Өнгөрсөн тавдугаар сард Засгийн газраас 436 зээлдэгчид 30.15 тэрбум төгрөгийн ипотекийн зээлийг гаргасан бол Монголбанкнаас 248 зээлдэгчид 16.3 тэрбумыг олгожээ. Энэ жилийн тухайд Монголбанкнаас ипотекийн хөтөлбөрт 192 тэрбум төгрөг зарцуулах аж. Орон сууцны зах зээлд нийлүүлэлтээс давсан эрэлт байгаа учраас санхүүгийн эх үүсвэрийг нэмэгдүүлэх шаардлагатай. Тэгэхээр улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтыг нэмэх асуудлыг Засгийн газрын төвшинд хэлэлцэж байгаа тухайгаа Барилга, хот байгуулалтын сайд Х.Баделхан онцолсон юм. Тэрээр энэ салбарт хөрөнгийн зах зээлээс санхүүжилт босгох шаардлагатай бөгөөд ипотекийн зээлийг урт хугацаанд хэрэгжүүлэхийн тулд хөнгөлөлттэй зээл босгох ажлыг хийхээр зорьж буйгаа дуулгав. Олон улсын жишиг Түүнчлэн Казахстаны моргейжийн компани байгуулагдаад 20 жил болжээ. Энэ хугацаанд хоёрдогч зах зээлээс урт хугацаат санхүүжилт татаж арилжааны банкнуудаар дамжуулан иргэдэд моргейжийн зээл олгодог байна. Казахстан нийслэлээ Астана руу нүүлгэн шилжүүлсний дараа шинэ хотын бүтээн байгуулалтад моргейжийн зээлийн хөтөлбөр онцгой үүрэг гүйцэтгэсэн аж. Тиймээс цаашид эрчимжүүлэхээр бодлого тодорхойлогчид нь зорьжээ. Малайзын Үндэсний моргейжийн корпораци буюу “Cahamas Berhad Malaysia” нь олон улсаас татсан санхүүжилтийн хэмжээгээр холбооны гишүүн орнуудыг тэргүүлдэг байна. 30 гаруй жилийн түүхтэй энэхүү компанийг анх үндэсний хувийн хэвшлийн санаачлагаар байгуулагджээ. Мөн Индонезийн хувьд энэ салбарыг хөгжүүлэх нэлээдгүй ажлыг хийхийн зэрэгцээ санхүүжилтийг нэмэгдүүлэх зорилго тавин ажиллаж буй. Тус улс орон сууцны зээл олгох анхдагч зах зээлийг үр ашигтай байхаар зохицуулалт хийхийг чухалчилдаг бөгөөд баригдсан барилгын чанарыг олон улсын стандартад нийцүүлэхийн тулд ур чадвартай багтай байхыг зорьдог аж. “Моргейжийн хэрхэн хэрэгжүүлэх тогтсон жишиг байхгүй ч 15-20 жилийн хугацаатай, урьдчилгаагүйгээр зээл олгох ажлыг эхлүүлэхээр ажиллаж байна. Үүний тулд арилжааны банкуудаас ихээхэн хамаарах учраас төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийг сайжруулах учиртай” хэмээн Индонез улсын орон сууцны санхүүжилтийн компанийн ерөнхийлөгч Ананта Виёго ярив. Мэдээж энэ салбарт эрсдэл бий. Тиймээс орлого багатай хүмүүст зорилт Засгийн газраас татаасын хөтөлбөрийг гаргаснаа тэрээр онцолсон юм. Хоёрдогч зах зээл буюу бонд Индонез улсын хувьд хоёрдогч зах зээлийг хөгжүүлэх зайлшгүй шаардлага бий гэнэ. Тиймээс бонд гаргахаар ажиллаж буй. Индонезийн банкууд урт хугацаатай моргейжийн зээлийг орон нутаг руу шилжүүлэх сонирхолтой байдаг аж. Энэ нь зах зээлийн хувьд хүрээгээ тэлэх хэдий ч урт хугацаатай санхүүжилт босгох нь амаргүй даваа гэдгийг Индонезийн орон сууцны санхүүжилтийн компанийн ерөнхийлөгч Ананта Виёго ярьсан юм. Нөгөөтэйгүүр санхүүгийн эх үүсвэрийг нэмэгдүүлэхийн тулд оффшор бүсээс хөрөнгө татах боломж бий. Гэвч энэ нь хялбар бүтэх ажил биш гэдгийг тэрээр хэллээ. 2013 онд олон улсын зах зээлд нийт ипотекийн санхүүжилтийн 60 орчим хувийг хоёрдогч зах зээлээс татан төвлөрүүлсэн байдаг аж. “МИК ОССК” компанийн гүйцэтгэх захирал Б.Гантулга “Орон сууцны санхүүжилтийн тогтолцоог сайжруулах шийдлийг эрэлхийлэн энэ хурлыг зохион байгуулж байна. Тэгэхээр гадны орнуудын сайн туршлагыг дотоодын хөрсөнд буулган үр дүн гаргах нь гол зорилго. Нөгөөтэйгүүр арилжааны банк богино хугацаатай зээл гаргана. Харин орон сууцны зээл урт хугацааг шаардана. Тиймээс цаг хугацааны зөрүүг шийдвэрлэх гарц нь хоёрдогч зах зээл юм. Моргейжийн хоёрдогч зах зээл дээр ажилладаг компани хөрөнгийн урсгалаа удирддаг. Өөрөөр хэлбэл, хөрөнгө оруулагчдад байгаа чөлөөт мөнгөний эх үүсвэрийг ипотекийн зээлээр баталгаажсан бонд болгон хөрөнгийн эх үүсвэр бий болно. Үүнийг арилжааны банкуудаар дамжуулан орон сууцны зээлийг санхүүжүүлдэг. Үүнээс харвал төрийн оролцоогүйгээр энэ системийг зөв удирдвал Засгийн газрын баталгаа шаардах хэрэггүй. Харин төрийн хувьд орон сууцны бодлогыг урт хугацаанд тогтвортой хөгжүүлэх хэрэгтэй. Ингэснээр хувийн хэвшил санхүүгийн системээ гүнзгийрүүлэн хууль эрх зүйн орчноо тогтвортой болгосноор цаашид хөгжих бүрэн боломж бий” гэсэн юм. Манай улсын хувьд хоёрдогч зах зээлээс хөрөнгө төвлөрүүлэхээр ажиллаж байсан түүх бий. Гэхдээ төдийлөн амжилт олоогүй гэдгийг эдийн засагчид хэлэв. 2025 он гэхэд орон сууцны эрэлтийг хангахын тулд нийт 16 их наяд ам.доллар шаардагдахаар байгаа аж. Үүнээс дөнгөж 1-3 их наяд ам.долларыг улс орнууд төсвийн санхүүжилтээр шийдэх боломжтой гэсэн тооцоог Дэлхийн банк гаргажээ. Тиймээс ипотекийн хоёрдогч зах зээл нь орон сууцны зах зээлийн тогтвортой байдлыг хангахад чухал үүрэгтэй гэж салбарын шинжээчид тодорхойлж байна. Үүнээс гадна дэлхийн 103 орны дотоодын нийт бүтээгдэхүүнд эзлэх ипотекийн зээлийн дундаж хэмжээ 2015 онд 25.1 хувь байсан бол Монгол Улсын хувьд энэ үзүүлэлт 2017 оны эцсийн байдлаар 15.7 хувь байна. Хэдийгээр дэлхийн дунджаас бага байгаа ч цаашид орон сууцны зээлийн хэмжээ тэлэх боломжтойг харуулж байгаа ажээ. Ипотекийн зах зээл цаашид өсөх боломжтой ба Монголын ипотекийн корпорацийн худалдан авсан зээлийн багцын үндсэн зээлдэгчдийг насны бүтцээр нь авч үзвэл 30-34 насныхан хамгийн их хувийг эзэлдэг нь урьдчилгаа төлбөр хуримтлуулах болон зээл эргэн төлөх санхүүгийн чадамж үүсэх хугацаатай холбоотой юм байна. Монгол Улсын насанд хүрсэн хүн амын 25-29 насны бүтцэд хамгийн их хувийг эзэлж байгаагаас гадна 216 мянган өрх гэр хороололд амьдарч байгаа тул ирэх таван жилд орон сууцны зээлийн эрэлт өснө гэж үзэх боломжтой ажээ. Ипотекийн хөтөлбөрт “онц” үнэлгээ өгөв Монгол Улсад хэрэгжүүлж буй ипотекийн тогтолцоог Азийн Моргейжийн Хоёрдогч Зах Зээлийн Холбоо /ASMMA/-ийн гишүүн орнууд өндрөөр үнэлж, үлгэр жишээ санхүүгийн систем гэж үзэж байна. “ASMMA”-ийн ерөнхийлөгч Ананта Виёго “МИК ОССК” компанийн үйл ажиллагаатай танилцан “Монголд хэрэгжүүлж буй орон сууцны санхүүжилтийн бүтэц нь төр, хувийн хэвшлийн хамтарсан, оновчтой, банк, санхүүгийн зах зээлийн эрсдэлийг бууруулсан, олон талын оролцоог хангасан” болохыг онцоллоо. Мөн “Иргэдээ орон сууцжуулах Төрийн зорилтыг богино хугацаанд үр дүнтэй хэрэгжүүлсэн, шинэ гэр бүл, бага дунд орлоготой иргэдийг дэмжсэн, чөлөөт зах зээлийн зарчимд нийцсэн систем” гэж дүгнэсэн юм. Түүнчлэн Монгол Улсад орон сууцны найман хувийн хүүтэй хөтөлбөрийн хэрэгжилт саарсан үед “ASMMA”-ийн гишүүн орнууд Улаанбаатарт чуулсан нь цагаа олсон, шийдэл гарц тодорхойлсон, үр дүнтэй арга хэмжээ боллоо хэмээн дотоодын барилгын салбарынхан, хөрөнгө оруулагчид дүгнэсэн юм. Эх сурвалж: www.polit.mn