З.БАТЦЭЦЭГ

-Дэлхий даяар үнэ өсч, Ryanair зэрэг Европын хямд өртөгтэй тээвэрлэгчид хүртэл ганхаж байна-

Хятадын агаарын тээврийн компаниуд өнгөрсөн хоёрдугаар сараас хойш тав дахь удаагаа шатахууны үнийн нэмэгдэл хэмээн тасалбараа нэмжээ. Долдугаар сарын 5-наас эхлэн дээд амжилт буюу 200 юань (30 доллар) хүрнэ. Үүнтэй адилаар Зүүн Азийн бусад орнуудад тасалбарын үнэ нэмэгдэж байна. Европын агаарын тээврийн компаниуд үйлчлүүлэгчдэдээ гайхалтай хөнгөлөлт үзүүлсээр байгаа (нэг тасалбар тутамд 1 евро хүртэл), гэвч ЕХ-нд тасалбарын үнэ тэнгэрт хадаж байна. Энэхүү өсөлт нь эрчим хүчний үнийн өсөлтөөс ихээхэн шалтгаалж байгаа боловч, ганц энэ ч биш: дэлхий даяар зорчигч тээврийн хэт хямд нислэгийн эрин үе өнгөрч эхэлж байгаа бололтой.

Тэнгэрт хадсан үнэ

Оны эхэнд агаарын тээврийн шатахууны үнэ нь нэмэгдэл төлөх ёстой доод хэмжээнээс доогуур унасан тул Хятадын агаарын тээврийн компаниуд шатахууны нэмэлт хураамжаа цуцалсан. Гэвч тэр цагаас хойш бүх зүйл маш хурдан өөрчлөгдсөн. Газрын тосны үнэ бараг 1.5 дахин өссөн нь бүх төрлийн түлшний үнийг шууд өсгөсөн.

Зүүн Азийн нислэгийн үнэ хурдацтай өсч байгаа цорын ганц улс бол Хятад биш юм. Энэ нь орон нутгийн болон тив дамнасан нислэгт хамаарна. Жишээлбэл Сингапураас Хамбург хүрэх тасалбарын үнэ хоёр дахин нэмэгдсэн. Ерөнхийдөө энэ оны дөрөвдүгээр сард Сингапураас хийсэн нислэг 2019 оныхоос 27%, Австралиас 20% илүү үнэтэй байв. Өөрөөр хэлбэл, бид тасалбарын үнэ мэдэгдэхүйц буурсан цар тахал өвчний үетэй холбоотой биш, харин тахлын өмнөх үетэй харьцуулахад мэдэгдэхүйц өсөлтийн тухай ярьж байна. Үүнийг ялангуяа агаарын тээврийн компаниуд бүх онгоцоо нислэгт оруулж амжаагүй байгаа, үүнээс гадна 2020 оноос өмнө байсан зарим нислэгийг сэргээгээгүй байгаатай холбон тайлбарлаж байна.
Номхон далайн нөгөө эрэгт ч мөн адил нөхцөл байдал ажиглагдаж байна. 2020 онд АНУ-д үнэ санаанд багтамгүй хэмжээнд хүрч унасан: Европ руу тив дамнасан нислэг ердөө 200 доллар, жишээлбэл Чили рүү буцах (12-16 мянган км) ердөө 62 долларын үнэтэй. Эдгээр тариф 2022 оны эхэн хүртэл ийм байв. Харин одоо энэ дүр зураг яг эсрэгээрээ өөрчлөгдөөд байна. АНУ-ын статистикчдийн мэдээлснээр дөрөвдүгээр сард онгоцны тийзний үнэ гуравдугаар сарынхаас 18.6 хувиар өссөн нь энэ салбарын сарын үнийн өсөлтийн дээд амжилт юм. Дунджаар үнэ 2022 оны эхний хагаст 33 хувиар өссөн байна. Зарим тохиолдолд хоёр дахин их өссөн байна. Олон хүчин зүйл зэрэг давхцаж байгааг шинжээчид тэмдэглэж байна. 
Нэгдүгээрт, онгоцны түлш жилийн хугацаанд 150 хувиар өссөн. Хоёрдугаарт Америкийн зорчигч тээврийн нисэх онгоцны суудлын тоо тахлын өмнөх үеийн үзүүлэлтээс 6%-иар доогуур хэвээр байгаа, гэтэл 2019 оноос өмнөх бүх жилүүдэд эрэлт хэрэгцээтэй уялдуулан тогтвортой өссөлттэй байсан. Эцэст нь агаарын тээврийн компаниудад нэг асуудал тулгараад байна- нисгэгч, онгоцны үйлчлэгчийн хомсдол, ерөнхийдөө хөдөлмөрийн зардал ихээхэн нэмэгдсэн. АНУ-ын дотоодын шугамд асуудал хурцаар тавигдаж байгааг тэмдэглэх нь зүйтэй, учир нь тэдний эрэлт хэрэгцээ хэд хэдэн нөхцөл байдлаас шалтгаалан өндөр байгаа (жишээлбэл, АНУ-аас гадаадад аялж буй аялагчид гэртээ буцаж ирэхдээ ковидийн сөрөг тест өгөх шаардлагатай байдаг).

Буулгах цаг биш

Саяхныг хүртэл Европ ерөнхийдөө тогтвортой харагдаж байлаа. Испанийн Волотеа зургадугаар сард 1 еврогийн үнэтэй нислэг санал болгосон (мөн 9 еврогийн сонголтууд одоо ч хэвээр байна). Гэхдээ байдал маш хурдан өөрчлөгдөж байна. Тив дамнасан нислэгүүд, тэр байтугай богино зайд ч гэсэн 100 еврогоос эхэлж байгаа. Мөн энэ нь түр зуурынх гэж үзэх үндэслэл байхгүй байна. 
Европт агаарын тээвэр үргэлж (наад зах нь 21-р зуунд) бусад тив, тэр байтугай зорчигч тээврийн агаарын тээвэр хөгжсөн орнуудаас хамаагүй хямд байсныг энд онцлон тэмдэглэх нь зүйтэй. Хямд өртөгтэй агаарын тээврийн компаниудыг Европт бус харин Америкт зохион бүтээсэн бөгөөд энэ чиглэлийн зохицуулалт (үнийг бууруулахад тусалсан) гадаадад ч эрт эхэлсэн. Гэвч анхнаасаа олон арван өөр өөр агаарын тээврийн компаниуд ажиллаж байсан ЕХ-нд (бараг бүх улсад дор хаяж нэгтэй байсан) өрсөлдөөн бусад газраас хамаагүй хурц байсан. Протекционист арга хэмжээг цуцалсны дараа тэд бүгд зах зээлд тэгш эрхтэйгээр үйл ажиллагаа явуулж эхэлсэн.

Үүний зэрэгцээ, хотын нягтрал өндөртэй Европын холбооны орнуудад өмнө нь бүрэн ашиглагдаагүй нисэх онгоцны буудлууд ихээхэн илүүдэлтэй байсан. Олон тооны хямд өртөгтэй агаарын тээврийн компаниуд энэ давуу талыг ашигласан. Түүгээр ч зогсохгүй хоёрдогч нисэх онгоцны буудлууд нь агаарын тээврийн компаниудад өөрсдийн байршилд буухын тулд төлбөр төлдөг байв, учир нь жуулчид дэлгүүрт мөнгө зарцуулж, хотын захиргааны төсөвт их хэмжээний мөнгө авчирдаг. Эцэст нь европчууд хямд өртөгтэй агаарын тээврийн компаниудын үйлчилгээний доод түвшинтэй хурдан эвлэрсэн. 

Харин одоо тасалбарын үнийн өсөлт Европ тивд нөлөөлж байна. Ryanair-ийн гүйцэтгэх захирал Майкл О’Лири тасалбарын дундаж үнэ 40 евро байхад тогтвортой бизнесийг хадгалах боломжгүй гэжээ. Түүний хэлснээр 50-60 еврогийн түвшинд байгаа үнийг боломжийн гэж үзэж болно.

Үнийн хэлбэлзэл

Яг одоо Европт урьд өмнө хэзээ ч байгаагүй нислэг цуцлагдаж, саатсан үе тохиож байна. Энэ тивийн хамгийн том таван оронд зөвхөн зургадугаар сард л гэхэд 7870 нислэг цуцлагджээ. Харьцуулбал 2019 оны мөн үед энэ үзүүлэлт гурав дахин бага байжээ. Лондонгоос Аликанте хүртэл зуны уламжлалт чиглэлүүд өнгөрсөн жилийнхээс гурав дахин өндөр үнэтэй байна. Шалтгаан нь адилхан. Эрэлт хэрэгцээ их байна, тэр дундаа сүүлийн хоёр жилийн хугацаанд асар олон хүн ковидоос болж хаашаа ч явж чадаагүй, гэтэл хүн хүч хүрэлцэхгүйгээс болж нийлүүлэлт хангалттай биш байна. Үүний зэрэгцээ Испани, Франц, Бельги болон бусад улсад ажил хаялтын давалгаанд өртжээ. Одоогийн нөхцөл байдалд корпорацуудаас ажилтнуудад хамгийн их хөнгөлөлт үзүүлэх ёстой гэж шийдсэн. Шатахууны үнэ Европт ч мөн адил өсөж байгаа бөгөөд үүнээс гадна Европын орнууд нефтийнхээ ихээхэн хэсгийг Оросоос авдаг тул ойрын ирээдүйд асуудал хамгийн хурцаар тавигдаж магадгүй юм. Альтернатив хувилбарууд ажиллаж эхэлж байна (Европчуудад хийн оронд нефтийг орлуулах нь арай хялбар байх болно), гэхдээ ямар ч тохиолдолд тээвэрлэлт, түүнчлэн Европын боловсруулах үйлдвэрүүд Оросын газрын тосонд анхаарлаа хандуулж байгаагаас илүү үнэтэй байх болно. Европ дахь нислэгийн зардалд түлшний эзлэх хувь Азиас бага байдаг, гэхдээ энэ нь бас өсч байна уу? мөн үүнийг тодорхойгүй хугацаагаар үл тоомсорлож, өөр зүйлд хэмнэлт хийх нь нэмэргүй болно. 

Оростой холбоотой бас нэг асуудал бий. Дотоодын агаарын тээврийн компаниуд ЕХ-ны нисэх онгоцны буудлуудад олон слот эзэмшдэг. Мэдээжийн хэрэг, хэсэг хугацааны дараа тэд тэднийг суллах үүрэгтэй. Слотыг агаарын тээврийн компанийн өмчлөлд байлгахын тулд дор хаяж 70% ачаалал шаардлагатай. Удахгүй энэ асуудал шийдэгдэх ч одоохондоо хамгийн халуун улиралд тивийн тээврийн салбарт ноёрхох болно.

Салбарын бүх зовлон зүдгүүр дээр нислэгийн тоог цөөлөх замаар нүүрстөрөгчийн ул мөрийг бууруулахыг шаардаж буй ногоон идэвхтнүүдийн үйл ажиллагааг нэмбэл дэлхийн иргэний агаарын тээвэр жинхэнэ төгс шуургатай нүүр тулж байна. Ийм нөхцөлд “2019 оных шиг” үнэд найдах боломжгүй болж байгаа юм. 

Эх сурвалж: polit.mn