С.УЯНГА

“Зууны мэдээ” сонин салбар, салбарын тэргүүлэгчид, шинийг санаачлагчдыг “Leaderships forum” буландаа урьж, Монгол Улсын хөгжлийн гарц, боломжийн талаар ярилцаж тэдний сонирхолтой шийдэл, санаануудыг уншигчдадаа хүргэдэг билээ. Энэ удаагийн зочноор Санхүү эдийн засгийн их сургуулийн Маркетинг хөтөлбөрийн ахлах багш, докторантур С.Мөнхбаярыг урилаа.

МАРКЕТИНГИЙН НИЙГМИЙН ӨМНӨ ХҮЛЭЭХ ҮҮРГИЙГ НЭМЭГДҮҮЛЭХ ШААРДЛАГАТАЙ

Блиц

Судалгааны чиглэл:

-2008 оноос: СЭЗИС маркетингийн багш

-2014 онд: Монгол дах хууль бус зар сурталчилгааны түгээлтийг хэмжих суурь судалгаа.

-2015 онд: Монголчуудын хэрэглээний зан төлвийн ойлголт, нийгмийн маркетингийн суурь судалгаа.

-2016 онд: Улаанбаатар хот дах өрхүүдийн нийгэм-эдийн засгийн статусыг тодорхойлох судалгаа зэрэг 50 гаруй байгууллагад чиглэсэн сургалт, суурь болон захиалгат судалгаа.

-2018 оноос: "Мөрөөдөлтэй нийгэм" Нийгмийн маркетингийн институт ТББ-ын тэргүүн; "Хонгор үрдээ 20 минут" 6-13 насны хүүхэдтэй гэр бүлд чиглэсэн Нийгмийн маркетингийн кампанит ажил.

-2018 оноос: "Гурван гал групп"-ын ТУЗ-ийн хараат бус гишүүн

-2019 онд: НҮБ-ийн "Унаган байгалийн хүлцэл" төслийн маркетингийн зөвлөх.

-2019 оноос: "Сүхбаатар нэг мөрөөдөл" ТББ-ын ТУЗ-ийн тэргүүлэх гишүүн.

-2021 онд: ЕБС-ийн багш нарын үнэлэмжийг дээшлүүлэх "Шилдэг багш шалгаруулах уралдаан" зохион байгуулсан.

-Монголд маркетинг гэдгийг борлуулалт, худалдаа арилжаа талаас нь ойлгодог. Гэтэл маркетингийн мөн чанар бол үнэ цэнийг бүтээх юм.Ингэхдээ зөвхөн бизнесийн зорилгоор үнэ цэнийг бүтээхээс илүү маркетингийн нийгмийн өмнө хүлээж байгаа үүрэг хариуцлагыг нэмэгдүүлэх шаардлагатай. Нийгмийн маркетинг гэж нийгмийн бүлгүүдийн зан төлвийг өөрчлөхөд чиглэсэн маркетингийн үйл ажиллагааг хэлж байгаа. Өөрөөр хэлбэл, хувь хүн эсвэл айл өрх гэхээс илүү нийгэмд оролцож байгаа эцэг эхчүүд, хүүхэд, залуус, ахмадуудын зан төлөвийг өөрчлөх юм. Энэ бүлгүүдийг тодорхой сегмент болгож зан төлөвийг нийтэд нь өөрчлөхөд чиглэдэг. Улс орнууд нэг тогтолцооноос өөр нэг соёл руу шилжих үед маш олон өөрчлөлт гардаг. Энэ өөрчлөлтийн үр дүнд тухайн улс орны соёлын онцлогоос хамаарч хүмүүс материаллаг хэрэгцээг нэн тэргүүний буюу хамгийн чухал гээд ойлгочихдог. Манай улсын хувьд 1990 оны төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засгаас зах зээлийн эдийн засаг руу шилжлээ. Гэтэл өнөөдөр хүмүүсийн хандлагыг харахад материализмыг хөхиүлэн дэмжих, өрсөлдөх нь давамгайлж байна. Хамгийн хөрөнгөтэй нь нийгмийн ялагч гэж ойлгох жишээтэй. Үүнийг буруутгах аргагүй ч нийгмийн маркетингийн оролцоотойгоор материаллаг зүйл болон материаллаг бус хэрэгцээг тэнцвэржүүлж байх ёстой. Материаллаг зүйлийг нэгдүгээр тавих юм бол хүн чанар, харилцаа яах вэ. Гэмт хэргийг хэрхэн багасгах вэ гэдэг асуудал хэцүү болж эхэлдэг. Материаллаг  болон материаллаг бус хэрэгцээг тэнцвэржүүлэх нь нийгмийн маркетингийн үүрэгт гэж ойлгож болно.

Нийгмийн маркетинг дэлхий дээр судлагдаад удаж байна. Харин Монголд сүүлийн 10 гаруй жил судалж, санал санаачлага гаргаад явж байна. Нийгмийн маркетингийг Монголын их, дээд сургуулийн профессорууд сонирхдог, судалдаг болсон. Судалгааны ажлуудыг ч идэвхтэй хийж байна.Нийгмийн маркетинг болон нийгмийн хариуцлага хоёр ялгаатай. Бизнесийн байгууллагуудын ихэнх нь оюутнуудад тэтгэлэгт хөтөлбөр зарлах, амьжиргааны түвшин доогуур айл өрхөд туслах зэргээр нийгмийн хариуцлагын маркетинг хийж байна. Энэ бол түр зуурын арга болохоос нийгмийг тэр чигт нь өөрчлөх боломжгүй. Харин нийгмийн хариуцлагын маркетингийн үр дүнд компанийн нэр хүнд өсдөг бол нийгмийн маркетингт аль нэг компанийн нэр хүнд яригдах биш янз бүрийн бүлгийн зан төлвийг өөрчилж, тэнцвэржүүлж байдгаараа онцлогтой.

МОНГОЛЧУУД ГЭР БҮЛЭЭ ЭРСДЭЛД ОРУУЛААД Ч ХАМААГҮЙ БРЭНД БҮТЭЭГДЭХҮҮН ХУДАЛДАЖ АВДАГ ГЭЖ ГАДНЫХАН ДҮГНЭСЭН

-Монголд хамгийн анхны нийгмийн маркетингийн судалгааг 2015 онд хийсэн. Ингэхдээ манай улсад 10-аас дээш жил амьдарч байгаа гадны иргэд, Монгол залуучууд, шашин, сургалт судалгаа гээд нэлээн олон талаас нь судалсан. Жишээлбэл, гадны иргэд монголчуудыг хэрэглээнийх нь хувьд юу гэж дүгнэж байна вэ гэхээр сайн тал нь маш хурдан хариу үйлдэл үзүүлдэг. Гадны  загварыг дагаж дуурайдаг гэсэн. Гэтэл сөрөг талын олон зүйл хэлсэн. Замбараагүй хэрэглээтэй, орлогоосоо давсан зарлагатай. Гэр бүлээ эрсдэлд оруулаад ч хамаагүй брэнд бүтээгдэхүүн худалдаж авахыг илүүд үздэг. Монголчууд ямар ч төлөвлөлтгүй. Худалдан авалт хийхдээ хямд үнэтэй зүйлс сонгодог буюу борлуулагчийн нөлөөлөл маш өндөр байгааг хэлсэн. Энэ бол гадныхан биднийг дүгнэж байгаа байдал. Харин монголчуудаас өөрсдөөс нь хэрэглээний сөрөг тал, анхаарах зүйлсийг нь асуухад мөн л ялгаагүй төлөвлөлтгүй, ямар ч шаардлагагүй зүйл худалдан авч байна. Брэнд бүтээгдэхүүн авахыг илүүд үзэж байна гэж хэлдэг.

Мөн хэрэглээний индексийн үзүүлэлтээр аливаа зүйлийг хэрэглэхийн тулд худалдан авдаг уу, харуулахыг илүүд үздэг үү гэсэн хоёр туйл байдаг. Энэ үзүүлэлтээр Монголчууд харуулахын тулд худалдан авалт хийдэг индекс өндөр байна. Харин европчуудыг харвал хэрэглэхийн тулд худалдаж авдаг нь тодорхой харагддаг. Өөрөөр хэлбэл, худалдан авалт хийхдээ бусад хүмүүст ямар харагдах бол гэдгийг чухалчилж байна гэсэн үг. Энэ нь зөв үү, буруу юу гэдгийг дүгнэхээс илүү бага, дундаж орлоготой хэрнээ өндөр орлоготой нэгэнтэй адил худалдан авалт хийж байна гэдэг нь оновчгүй загвар болж байна.  Бид Улаанбаатар хотын есөн дүүргийн эзлэх хувийн жин, орлогын ялгаатай  2000 гаруй өрхөөс амьжиргааны түвшин тогтоох судалгаа авахад дундаж болон дунджаас доош орлоготой өрх 87 хувийг эзэлж байсан. Өндөр орлоготой нь харьцангуй бага. Нийгмийн маркетингийн судалгаагаар өндөр орлоготой иргэд юугаа авах нь сонин биш. Харин бага орлоготой иргэд шаардлагагүй, замбараагүй худалдан авалт хийж байгаа нь гол асуудал болж байна. Хүмүүсээс юун дээр хэмнэлт хийхийг хүсч байна вэ гэхэд “Шаардлагагүй худалдан авалт хийхээ болимоор байна” гэж хариулдаг. Тэгсэн хэрнээ худалдан авалтыг өөрсдөө хийж байгаа нь сэтгэл хөдлөл, борлуулагчийн нөлөөлөл өндөртэй нь харагдаж байгаа юм. Мөн бусадтай барьцах, өрсөлдөх сэтгэхүйтэй холбоотой. Энэ бүгдийг нийгмийн маркетингаар өөрчилж болно. Гэхдээ кампанит ажил, контент хийгээд бүх зүйл голдрилдоо орно гэхэд хэцүү. Ихээхэн хүчин чармайлт шаардлагатай.

ХҮҮХЭД ЭЦЭГ ЭХЭЭСЭЭ ХЭТЭРХИЙ ХОЛДООД ИРЭХЭЭР НИЙГМИЙН ХАРАГДАЖ БАЙГАА БАЙДЛЫГ ЗӨВ ГЭЖ ОЙЛГОДОГ

-Сэтгэлзүйн шинжлэх ухаан талаас нь Сэтгэлзүйн үндэсний хүрээлэн, их, дээд сургуулиудын маркетингийн профессеруудтай хамтарч “Мөрөөдөлтэй нийгэм”  нийгмийн маркетингийн институци байгуулж контент бүтээсэн. Энэ хүрээнд туршилтын судалгаа хийж үзлээ. Гэмт хэргээс эхлээд нийгмийн болж бүтэхгүй зүйлс олон байна. Тэр болгоны цаана хүмүүс яагаад энэ шийдвэрийг гаргаад байна вэ гэдгийг судлаад үзэхээр магадгүй эцэг эх, хүүхдийн харилцаа холдож байгаатай холбоотой гэсэн дүгнэлтэд хүрсэн. Хүүхэд эцэг эхээсээ хэтэрхий холдоод ирэхээр нийгмийн харагдаж байгаа байдлыг зөв гэж ойлгодог. Өөрийнхөө гаргаж байгаа шийдвэрийг зөв буруу гэж үнэлэхгүй байгаагаас сүүлд нь алдаа гардаг.

Сэтгэлзүйн шинжлэх ухаанаар хүний харилцааны төлөвшил 6-13 насанд тогтдог. Гэтэл Монголд энэ насны хүүхэдтэй эцэг эхчүүд өдөрт харилцаандаа  20 минут зарцуулж байгаа нь ховор байна. Ихэнх эцэг эх хичээл ном, хоол ундтай холбоотой яриагаа харилцаа гэж ойлгодог. Гэтэл хүүхэд юу хүсч мөрөөдөж байгаа. Аав, ээжтэйгээ юу ярилцмаар байгаа талаас нь харилцдаггүй. Хүүхэд 13 нас хүртлээ эцэг, эхтэйгээ харилцахгүй байгаад сурчихаар түүнээс хойш хүссэн ч харилцаа үүсгэхээ больчихдог. Тиймээс бид 6-13 настай хүүхэдтэй эцэг эхэд зориулсан “Хонгор үрдээ 20 минут” кампанит ажил хийсэн. Нийслэлийн таван сургуулиас нэг анги сонгож аваад туршилт хийхдээ эцэг эх рүү нь захидал илгээгээд сар гаруй хугацаанд долоо хоног бүр гарын авлага бэлтгэж өгөх, өдөр бүр ярилцах сэдвийг нь заах хэлбэрээр хүүхдийн хариу үйлдэл, сэтгэл хөдлөлийг тэмдэглүүлсэн. Гэтэл  үр дүнд нь  хүүхдүүд өөртэй итгэлтэй, өдөр болгон аав ээжтэйгээ ярилцах цагийг тэсэн ядан хүлээдэг болсон. Мөн хичээлдээ оролцож байгаа байдал идэвхтэй болж ирсэн. Тэгэхээр зөвхөн эцэг эх хүүхдийн харилцааны туршилтаас ийм олон эерэг үр дүн гарч байгаа юм бол цаашид олон зүйлийг өөрчлөх боломжтой юм байна гэдэг нь харагдсан. Өнөөдөр хүүхэдтэйгээ 20 минут ярилцахад ирээдүйн итгэл төгс 20 жилийг бэлэглэх боломжтой юм байна.

СОГТУУРУУЛАХ УНДААНААС ТАТГАЛЗАЯ ГЭСЭН СУРТАЛЧИЛГААН ДЭЭР АРХИ УУЖ БАЙГАА ХҮНИЙГ ХАРУУЛАХ НЬ СЭДЭЛ ӨГЧ БАЙНА

-Ихэнх нөлөөллийн ажлууд ямар нэг зүйлийг зогсооё, болиулъя, татгалз гэсэн сөрөг уриатай байдаг. Гэтэл сурталчилгааны үүрэг бол даган дуурайх. Жишээлбэл, гэр бүлийн хүчирхийллийг харуулчихаад зогсооё гэдэг. Согтууруулах ундаанаас татгалзая гэсэн сурталчилгаа явуулаад архи ууж байгаа хүнийг харуулж байгаа нь сэдэл өгч байна гэсэн үг. Харин хэрэглэхгүй байснаараа ямар үнэ цэнийг бий болгох юм бэ гэдэг өнцгийг харуулж байгаа нь хомс байна. Хоёрдугаарт, хорьж болиулснаар бүх асуудал шийдэгдэнэ гэж ойлгож байгаа нь өрөөсгөл. Хэрэглэх, болих гэсэн дадлыг бий болгохоос илүү мэдлэг суулгаж өгөх ёстой. Архины хэрэглээтэй холбоотой Австралид хийсэн кампанит ажлыг Монголд хийх талаар судалж байна. "Know alcohol" гэдгийн Know гэснийг тодруулбал нэг талаас архины талаар мэдлэгтэй байя. Нөгөө талаас no буюу архинаас татгалзъя гэсэн үг. Ялангуяа, ЕБС-ийн хүүхдүүдэд архи хүний биед хэрхэн нөлөөлж, ямар өвчин эмгэг бий болгодог юм бэ гэсэн мэдлэгийг олгох хэрэгтэй. Мэдлэгтэй хүний хандлага огт өөр байдаг. Тиймээс мэдлэгийг бий болгох зүйлийг боловсролын систем, агуулгад оруулах нь чухал. Нийгмийн маркетингийг үр дүнтэй байлгахын тулд оролцогч талууд хүнээ дээдэлсэн хууль эрхзүй, систем, хяналтын тогтолцоог бий болгох хэрэгтэй.

Мөн энэ сурталчилгааг тавиад ямар үр нөлөөтэй вэ гэдгийг агуулга, ёс зүй, нийгэмд үзүүлж байгаа нөлөөлөл талаас нь бодох, хянах ёстой. Нийгэмд өгч байгаа мэдээллийг шүүдэг. Ирээдүйд бий болох нөлөөллийг тооцож үздэг болох хэрэгтэй. Үүний дараа нийгмийн бүлгүүдийн зан төлвийг өөрчлөх асуудал яримаар байна. Жишээлбэл, Хятад улсад алмазын сурталчилгаан дээр бага насны хүүхдүүд хоорондоо тоглож байгаад өвсөөр бие биедээ бөгж зүүж өгөөд 20 жилийн дараа нөгөө модныхоо дор алмазан бөгж зүүж өгч байгааг  хориглосон. Энэ нь янз бүрийн гэмт хэргийн сэдэл өгөөгүй ч ирээдүйд бий болох нөлөөллийг нь тооцож байгаа хэрэг. Том болоод сүйт бүсгүйдээ алмазан бөгж авч өгч чадахгүй бол яах вэ гэдгээс сэргийлсэн нийгмийн загвар гаргаж өгч байна.

 Гэтэл манайд хоёр өрөө байр, жийп машинтай байвал амьдралынхаа асуудлыг шийдлээ гэсэн загвар гаргаж өгөөд байдаг. Үүнийг болиулах нь нийгмийн маркетингийн үр нөлөө юм. Нийгмийн оролцогч бүх бүлэг рүү чиглэсэн зан төлвийг нь өөрчлөх мэдээлэл өгөх ажлууд өрнүүлэх хэрэгтэй.

Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин

2022 ОНЫ ЗУРГАДУГААР САРЫН 6. ДАВАА ГАРАГ. № 111 (6843)