Ц.МЯГМАРБАЯР

“Нүүрсний зах зээл 2021” сэдэвт  Монгол, Хятадын цахим хурал өнгөрсөн нэгдүгээр сарын сүүлээр  болсон. Тус хурлыг “Монголын нүүрс ассоциаци” санаачлан БНХАУ-ын судалгааны “Түдэй тинк танк” байгууллага, хамтран зохион байгуулж хоёр улсын нүүрс импортлогч хэрэглэгч болон экспортлогч томоохон компаниудын 100 орчим компани, салбар яамны төлөөлөл, төрийн бус байгууллагын мэргэжилтэн нар оролцсон юм. Тус хурлаар БНХАУ-ын нүүрсний эрэлт, нийлүүлэлт 2021 онд ямар байх вэ. Монгол Улсын нүүрсний өрсөлдөх чадвар гэсэн сэдвээр эхлээд Хятадын тал дараа нь Монголын талын илтгэлийг сонсож хоёр талын асуулт хариултаар үргэлжилсэн. Өмнөх дугаартаа тус хуралдаанаас хийсэн эхний сурвалжлагаа нийтэлсэн бол энэ удаа үргэлжлэлийг нь хүргэж байна.Нүүрсний экспортын боломж, тулгамдсан асуудал сэдвээр  Монгол нүүрс ассоциацийн гүйцэтгэх захирал Ж.Золжаргал,Монголын ашигт малтмал баяжуулалтын холбоо, УЗ-ийн гишүүн М.Базаррагчаа нар тавьсан хэлэлцүүлгийг онцолж байна.  Тус хурлаас манай нүүрсний экспорт, тээвэр дэд бүтэц сулаас болж одоо байгаагаас илүү ихээр тээвэрлэх экспортлох боломжоо алддаг тухай хэлсэн. Мөн баяжуулах үйлдвэрийн тоог нэмэгдүүлэх, түүнчлэн одоо хэрэгжиж буй төмөр зам барих төслүүдээ яаравчлуулах тухайд Хятадын талаас зөвлөсөн байдаг.

Нүүрсний худалдааны боомт ба тээврийн дэд бүтэц

Тавантолгой-Зүүнбаян төмөр зам нь 1520 мм-ийн өргөн царигатай, нийт 414.6 км урт, 25 сая тонн хүчин чадалтай. Энэ төмөр замыг  тавьснаар ашиглалтын тусгай зөвшөөрөл бүхий 37 ашигт малтмалын орд газраар дайрна. Мөн  трассын дагуух 30 км бүсэд “Тавантолгой”- н нүүрсний ордоос гадна Цагаансуварга, Хармагтай, Манлай, Хараат уул зэрэг нүүрс, зэс, алт, гөлтгөнө,цеолит, ураны томоохон ордууд байршдаг. Тавантолгой-Гашуунсухайт төмөр зам нь 1520 мм-ийн өргөн царигтай, нийт 267 км урт, 30 сая тонн хүчин чадалтай 2022 онд ашиглалтад орно.

Тус төмөр зам ашиглалтад орсноор тээврийн зардал дөрөв дахин буурах боломжтой гэсэн тооцоотой. Одоогоор манайд  эдгээр төслүүд хэрэгжиж буй талаар Монгол Улсын Зам тээврийн хөгжлийн яамнаас танилцуулсан. Түүнчлэн Монгол Улсын Засгийн газрын 2020-2024 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөрийн хүрээнд Сайншанд-Баруун-Урт-Хөөт нь босоо тэнхлэгийн гол төмөр зам болох юм. Хөөт-Бичигт чиглэлд төмөр зам барьснаар Бичигт, Зүүнхатавч боомтуудаар экспортын шинэ гарцыг нээхийн зэрэгцээ  Хөөт-Чойбалсан чиглэлд төмөр зам барьснаар Чойбалсан хотын зүүн хэсгээр одоо байгаа Баянтүмэн өртөөтэй холбох бөгөөд ОХУ руу шинэ гарц нээгдэх аж. Харин Зүүнбаян-Ханги чиглэлд төмөр зам барьснаар Ханги-Мандал боомтоор шинэ гарц нээх бөгөөд БНХАУ-ын ӨМӨЗО-ны аж үйлдвэрийн төв болох Бугат хот руу шууд хүрэх хамгийн дөт зам болох ажээ.

Жилд арван сая тонн түүхий нүүрсийг баяжуулж гаргадаг

Нүүрс баяжуулах үйлдвэрүүдийг нэмэгдүүлэх хүчин чадлыг өсгөх шаардлага зайлшгүй байгааг энэ хурлаас онцолсон. Нийтдээ 30 үйлдвэрт өнөөдөр жилд арван сая тонн түүхий нүүрс баяжуулж байгаа аж.

Тухайлбал,нойтон аргаар баяжуулах нийт 32 сая 400 мянган тонныг баяжуулах хүчин чадалтай 21 үйлдвэр,  хуурай аргаар баяжуулах 10 үйлдвэр  байна. Эдгээр баяжуулах үйлдвэрүүдийн нийт хүчин чадал 49.2 сая т/ж, үүнээс  экспортод гаргаж байгаа нүүрсний 17.62 хувийг  буюу жилд ойролцоогоор арван сая тонн түүхий нүүрсийг баяжуулж гаргаж байна. Ихэнх үйлдвэрүүд “Тавантолгой”-н коксжих нүүрс, “Нарийнсухайт” 1/3 коксжих нүүрс, “Алагтолгой”-н эрчим хүчний нүүрсний ордыг түшиглэн баригдсан. Хэдийгээр ирэх жилүүдэд “Эрдэнэс-Тавантолгой” ХК, “Монголын Алт” (МАК) ХХК гэх мэт компаниуд нь шинээр болон одоо байгаа үйлдвэрийн хүчин чадлыг нэмэгдүүлэхээр төлөвлөж байгаа ч цаашид ил уурхай гүнзгийрч, дотоод хөрсний олон үетэй нүүрсний давхаргуудыг түлхүү олборлох хандлагатай байна. Иймд баяжуулах үйлдвэрүүдийн тоог нэмэгдүүлэх шаардлага бий гэсэн юм. 

Нүүрс олборлох өртөг нэмэгдэхээр байна

Манай нүүрсний геологийн нөөцийг 173 тэрбум 500 сяа тонн гэдэг. Үүнээс батлагдсан нөөц нь 33 тэрбум тонн гэдэг. Одоогоор  нүүрсний 51 ил уурхай  ажиллаж байна. Сүүлийн жилүүдэд нүүрсний олборлолт жил бүр 5-10 сая тонноор нэмэгдэж ирсэн боловч 2019-2020 онд Ковидоос болж буураад байна. АМГТГ-д уурхайнуудаас ирүүлсэн мэдээллийн дагуу 2020 онд нийтдээ 92 сая тонн нүүрс олборлож, 69 сая тонн нүүрс экспортлох боломжтой байсан ч жилийн эцсийн байдлаар нийт олборлосон хэмжээ 43 сая тонн, экспортод 31 сая тонныг ачуулсан билээ. 2019 онтой харьцуулбал олборлолт 24.6 хувь, борлуулалт 13 хувиар, экспорт 15.3 хувиар буурчээ. Улсын хэмжээнд нэг тонн нүүрсэнд оногдох хөрс хуулалтын коэффициент 2.92-5.15 болж хоёр дахин нэмэгдэж байгаа тул цаашдаа нүүрс олборлох өртөг нэмэгдэх хандлагатай байна хэмээн төрийн бус мэргэжлийн байгууллагаас мэдээлсэн.

Нүүрсний экспорт, тээвэрлэлт дэд бүтэц сулаас буурч байна

 2020 онд 42 сая тонн нүүрс экспортлох төлөвлөгөөтэй байсан. Гаалийн ерөнхий газрын статистик мэдээгээр нүүрсний экспортын биет хэмжээгээр 28.600 сая тоннд хүрч 2019 онтой харьцуулахад 7.9 сая тонноор борлуулалтын хэмжээ 950 тэрбум 700 сая ам.доллараар, хилийн дундаж үнэ нь тонн тутамд арван ам.доллараар буурчээ.  Ашигт малтмал, газрын тосны газрын мэдээллээр уурхайгаас экспортод ачигдсан нүүрсний хэмжээ 31 сая тонн, харин Гаалийн ерөнхий газрын статистикийн мэдээгээр хилээр нэвтэрсэн нүүрсний хэмжээ 28.6 сая тонн байна. Энэ зөрөө нь уурхайгаас ачигдсан нүүрс хилийн ойролцоо сэлгээн ачих талбай дээр нөөцлөгдсөн эсвэл машин дээрээ ачаатай байх үеийн дүнгийн нийлбэр юм. Нүүрс экспортлогч нийт 51 аж ахуйн нэгж байна. Эдгээрээс коксжих нүүрс олборлогч гол 12 компаний нийт хүчин чадал нь жилд 91 сая тонн. Үүнээс 1/3 орчмыг л ашиглаж байна. Энэ нь нүүрсний тээвэрлэлт, хил гаалийн нэвтрүүлэх чадварыг сайжруулбал экспорт нэмэгдэх өргөн боломж байгааг харуулж байна. Монгол Улс нь БНХАУ-тай 13 боомтоор худалдаа хийдгээс найман боомтоор нүүрсээ  экспортлож байна.Эдгээрээс зөвхөн Замын-Үүд-Эрээний боомтоор нүүрсний тээвэрийг  зөвхөн  төмөр замаар хийж байгаа ба бусад боомтоор нүүрсийг автомашинаар тээвэрлэж байна. Харин ОХУ руу нэг боомтоор нүүрсийг бага хэмжээгээр экспортлодог.

Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин

2021.2.18 ПҮРЭВ № 32 (6509)