З.БАТЦЭЦЭГ

“Polit” хуанли “Төрсөн өдөр” буландаа нэгдүгээр сарын 4-нд төрсөн өдөр нь тохиож буй Германы домог судлаач Жейкоб Гриммийн төрсөн өдөр тохиож байна.

Тэрбээр 1785 оны нэгдүгээр сарын 4-нд төржээ.

Ах дүү Гримм - Жейкоб, Вильгельм нар бол тухайн үеийнхээ "суут ухаантан", нэн ховор  хүмүүс юм. Биширч, үл итгэх байдал холилдсон. Үнэн хэрэгтээ, ах дүү Гримм нар үлгэр цуглуулагч гэдгээрээ алдартайгаас гадна хүндэтгэлтэй хүмүүс.  Мөн  тэдний үйл ажиллагаа асар том, олон талт байсан бөгөөд энэ нь Скандинавын домог зүй, хууль эрх зүйн түүх, Германы ардын аман зохиолын бүтээлүүдийг цуглуулах, Герман хэлний түүхэн толь бичиг эмхэтгэх гэх мэт олон салбарыг хамарсан. Хэрэв Вильгельм Гриммийн бүтээлч үйл ажиллагаа нэмэгдэж, дараа нь түүний эрүүл мэндийн сул дорой байдалтай холбоотой уналтын үе байсан бол Жейкоб Гриммийн амьдрал тасралтгүй урам зоригтой ажил, хийсвэр шинжлэх ухааны судалгаа байсан бөгөөд түүнийг "Германы филологийн эцэг" гэж нэрлэдэг.

Гарал үүслээр нь ах дүү Гримм нар дундаж анги гэж нэрлэгддэг байсан. Тэдний аав нь Ханау (Гессе) хотод хуульч байсан бөгөөд дараа нь Ханаугийн хунтайжийн хуулийн алба хашиж байжээ. Ах дүү Гримм тэнд төрсөн Жейкоб  1785 оны нэгдүгээр сарын 4, Вильгельм  1786 оны хоёрдугаар сарын 24. Бага наснаасаа л тэд амьдралынхаа туршид салаагүй, хамгийн ойр дотно харилцаатай байсан.

Тэдний аав 1796 онд нас барж, гэр бүлээ маш хэцүү нөхцөлд үлдээсэн тул зөвхөн авга эгчийнхээ өгөөмөр сэтгэлийн ачаар ах дүү Гримм нар сургуулиа төгсөж чадсан бөгөөд үүний тулд тэд гайхалтай чадвараа маш эрт харуулжээ. Жейкоб Гримм эхлээд Касселийн лицейд суралцаж, дараа нь эцгийнхээ үлгэр жишээг дагаж хууль зүйн шинжлэх ухаанд суралцах хатуу санаатай Марбургийн их сургуульд элсэн орсон. Тэрээр хуулийн факультетэд хэсэг хугацаанд лекц сонсож, хуулийн чиглэлээр суралцсан боловч удалгүй филологийг илүү сонирхож байгаагаа ойлгосон.

1804 онд Жейкоб Гримм их сургуулиа төгсөөд удаагүй байхдаа эртний гар бичмэлүүдийг хайхад туслахаар түүний хуучин багш профессор Савиннид ирэв. Савиннаар дамжуулан тэр үед Л.фон Арнимтай хамт ардын дуу, домог, үлгэр цуглуулж байсан К.Брентанотой танилцажээ.

1808 онд Жейкоб Гримм Наполеон Бонапартын ах, тухайн үеийн Вестфалийн хаан Жером Бонапартын хувийн номын санч болжээ. Хаан залуу номын санчийн ажилд маш их сэтгэл хангалуун байсан бөгөөд түүнийг шаардлагагүй тушаал, хүсэлтээр дарамталдаггүй бөгөөд ерөнхийдөө өөрийн номын санд маш ховор ирдэг байсан нь Жейкобд шинжлэх ухааны үйл ажиллагаа эрхлэх бүрэн эрх чөлөөг олгосон юм.

1812 онд ах дүү Гримм нар алдарт "Хүүхэд ба гэр бүлийн үлгэрүүд"-ийн эхний ботийг хэвлүүлж, гурван жилийн дараа хоёр дахь боть нь гарав. Энэ хоёр ботид ардын 200 үлгэр, “хүүхдийн домог” гэгдэх 10 зохиол багтсан. "Үлгэр" ном хэвлэгдэн гарснаас хойш хоёр жилийн дараа ах дүү Гримм Германы домог түүврийг хоёр боть болгон хэвлүүлжээ. Францтай хийсэн дайны төгсгөлд 1815 онд Жейкоб Гриммийг Касселийн сонгогчдын төлөөлөгчийн хамт Венийн Конгресст илгээсэн бөгөөд түүний хувьд ашигтай дипломат карьер нээгдэв. Гэвч Жейкоб түүнд дургүйцэж байсан бөгөөд ерөнхийдөө ажил нь зөвхөн шинжлэх ухааныг эрэлхийлэхэд саад болж байгааг олж харсан юм.

Тиймээс 1816 онд тэрээр энэ албыг орхиж, Бонн дахь түүнд санал болгосон профессорын албан тушаал, их хэмжээний цалингаас татгалзаж, ах нь 1814 оноос хойш аль хэдийн нарийн бичгийн даргаар ажиллаж байсан Кассель хотод номын санчийн даруухан албан тушаалыг бүхнээс илүүд үздэг байв. Ах дүү хоёр 1820 он хүртэл энэ даруу байр сууриа хадгалж, филологийн янз бүрийн судалгааг нэгэн зэрэг хийж байсан бөгөөд тэдний амьдралын энэ үе шинжлэх ухааны үйл ажиллагаатай холбоотой маш их үр өгөөжтэй байв.

1830 онд Жейкоб Гримм Геттингенд Германы уран зохиолын профессор, Гёттингений их сургуулийн ахлах номын санчаар уригджээ. Вильгельм бага номын санчаар бас орж, 1835 онд жирийн профессор болжээ. Ах дүү хоёр энд сайхан амьдарч байсан, ялангуяа орчин үеийн Германы шинжлэх ухааны анхны нэрт зүтгэлтнүүдийг багтаасан нөхөрсөг дугуйлантай учирсан юм.

Мөн 1835 онд Жейкоб Гримм "Германы домог зүй" хэмээх судалгаагаа энд нийтэлжээ. Энэ бүтээл нь харьцуулсан домог судлалын сонгодог бүтээл гэж тооцогддог (Ах дүү Гримм бол ардын аман зохиол дахь "домог судлалын сургууль"-ийг үндэслэгч; Фридрих Шеллинг, ах дүү Шлегель нар энэ сургуульд харьяалагддаг байсан). Гэвч тэдний Гёттингенд байх хугацаа богино байсан. 1837 онд хаан ширээнд суусан Ганноверын шинэ хаан өмнөх даргаас нь Ганноверт өгсөн үндсэн хуулийг хүчингүй болгохоор шийдсэн нь өөрийнх нь эсрэг бүх нийтийн дургүйцлийг төрүүлсэн. Гэвч Гёттингений долоон профессор л төрийн үндсэн хуулийг зөрчсөнийг ил тод эсэргүүцэх хангалттай зоригтой байв. Тэдний дунд Гримм ах нар байсан юм.

Эрнст Август хаан үүний хариуд долоон профессорыг бүгдийг нь шууд халж, Ганноверийн уугуул иргэд биш хүмүүсийг Ганноверийн хилээс хөөн гаргав. Гурав хоногийн дотор ах дүү Гримм нар Ганноверээс гарч Кассельд түр суурьших ёстой байв. Гэвч Германы олон нийтийн санаа бодол тэдний талд зогсч, хоёр том ном хэвлэгч (Реймер, Хиртцел) тэдэнд шинжлэх ухааны өргөн хүрээний үндэслэлээр Герман хэлний толь бичиг зохиох санал тавьжээ.

Жейкоб Гриммийн амьдралын түүх

1840 онд Пруссын угсаа залгамжлах хунтайж Фридрих Вильгельм ах дүүсийг ивээлдээ авахыг хүсч, Берлинд урьжээ. Тэд Берлиний Шинжлэх Ухааны Академийн гишүүнээр сонгогдож, академич болохын хувьд Берлиний Их Сургуульд багшлах эрх авсан. Тэд амьдралынхаа сүүлийн жилүүдийг голчлон лекц унших, шинжлэх ухааны судалгаанд зориулж, 1852 онд Герман хэлний толь бичгийг эмхэтгэхийн тулд нарийн төвөгтэй ажлыг хийжээ. 1859 оны 12-р сарын 16-нд Вильгельмийг Кассельд нас барсны дараа, 1863 оны 9-р сарын 20-нд Берлинд Жейкобыг нас барсны дараа энэ ажлыг янз бүрийн эрдэмтдийн бүлгүүд үргэлжлүүлэв (1961 онд дуусгасан).

Жейкоб Гримм хэл шинжлэлийн түүхэнд үндсэндээ дөрвөн боть "Герман хэлний дүрэм"-ийн зохиогчоор ажилласан. Түүний эхний боть нь морфологи, фонетик, хоёрдугаарт - гол төлөв морфологи, гурав дахь нь  үг бүтээх, дөрөв дэх нь синтакс юм. Энэхүү судалгааны үндэс нь анхны бичмэл дурсгалуудаас эхлээд асар их хэмжээний материалыг хамарсан бүх герман хэлийг түүхэн үндэслэлээр харьцуулах явдал юм. Фр Боппын "Санскрит хэлийг грек, латин, перс, герман хэлний залгамжлалтай харьцуулах тухай" судалгааны хамт Ж.Гриммын "Герман хэлний дүрэм" нь харьцуулсан түүхэн хэл шинжлэл үүсэх үндсэн суурь болсон юм.

Харьцуулсан судалгааг үндэслэгчид зөвхөн хэлийг харьцуулах замаар хязгаарлагдаагүй. Тэдний хэд хэдэн бүтээлд, ялангуяа Ж.Гриммын "Герман хэлний дүрэм"-д бие даасан хэл, хэлний бүлгүүдийн түүхэн хөгжлийг судалсан. Хумбольдтын санааг урьдчилан таамаглаж байсан Жейкоб Гримм хэлийг байнга өөрчлөгддөг, зөрчилдөөнтэй хүчнүүд эсвэл эсрэг заалтууд үйлчилдэг ангилал гэж нэрлэжээ. "Хэлний түүхийг судлахад хүн хаана ч байсан амьд хөдөлгөөн, хатуу, уян хатан хувьсах чанар, өгсөж уруудах нь байнга өөрчлөгддөг, хэзээ ч эцэслэн дуусашгүй, шинэ зүйлд няцашгүй хүсэл эрмэлзэлийг олж хардаг”.

Хэлний ухамсаргүй үйлдлээс үүдэлтэй эдгээр бүх өөрчлөлтүүд нь гадаад, эх хэлийг эзэмшихэд хүндрэл, хялбар байдлыг хоёуланг нь тодорхойлдог. Иаков гэдгийг тэмдэглэх нь зүйтэй. Гриммд "ардын сэтгэл" болон түүний хэл дээрх тусгалын тухай романтик санаанууд ихээхэн нөлөөлсөн бөгөөд ялангуяа алдартай аялгууны талаархи мэдээллийн үүргийг онцлон тэмдэглэв. "Ардын" хэлийг бүх амьд төрөл зүйлээр нь судлахыг уриалж байсан Жейкоб Гримм Германы диалектологи үүсэхэд асар их нөлөө үзүүлсэн.

Герман хэлний түүхэн хөгжлийн судалгаа нь Ж.Гриммд тэдний авианы хөгжлийн зүй тогтлыг тодорхойлох боломжийг олгосон. Тэрээр болон түүний зарим үеийнхэн хэлний авианы өөрчлөлтийн тодорхой хуулиудын анхны томъёоллыг харуулж байв.

Ах дүү Гримм нар Герман хэлний анхны түүхэн толь бичгийг (1500-аас 19-р зууны эхний хагас хүртэл) эмхэтгэх жинхэнэ нүсэр ажлыг хийж, Германы толь бичгийн гарал үүслийг бий болгосон гэж хэлж болно. Зөвхөн бэлтгэл ажил 14 жил үргэлжилсэн бөгөөд 1852 онд анхны боть хэвлэгджээ. Уг толь бичгийг бага багаар хэвлэн нийтэлж, дараа нь асар том боть болгон нэгтгэв.

Өнөөдрийг хүртэл ах дүү Гримм нарын Герман хэлний толь бичиг нь дэлхийн толь бичгийн түүхэнд байгаагүй өвөрмөц хэвлэлд тооцогддог. Хэлний өөрчлөлтийг харгалзан олон удаа дахин хэвлэж, засварласан. Түүний сүүлчийн хэвлэл нь 1961 онд хэвлэгдсэн бөгөөд 32 боть, 350 мянган үгтэй байжээ.

Эх сурвалж:www.polit.mn