З.БАТЦЭЦЭГ

Өрнөдийн Оростой хийсэн эдийн засгийн сөргөлдөөн нь гуравдагч орнуудад ашигтай. Гэхдээ Хятад улс дэлхийн хамгийн том эдийн засгийн хувьд том өгөөж хүртэх болно. Бээжинд бүх талаараа ашиг тустай, түүхий эдийн болон санхүүгийн зах зээл, тэр байтугай агаарын тээврийн салбарт барууны орнуудыг гүйцэж түрүүлэх боломжтой. ВЗГЛЯД сонин дэлхийд болж буй үйл явдлаас Бээжин олж авах 10 үндсэн давуу талыг эмхэтгэснийг орчуулан хүргэж байна.

1. Хятадын төлбөрийн систем Union Pay нь геополитикийн ашиг хүртэх болно

MasterCard болон Visa гадаадад төлбөр хийхээс татгалзсаны дараа Оросын долоон том банк энэ төлбөрийн системд нэгдэх төлөвлөгөөгөө аль хэдийнэ зарлаад байна. Дотооддоо эдгээр барууны системүүд ажиллаж байгаа ч гадаад дахь төлбөрийг зогсоосон. Дотоодын гүйлгээний хувьд Орос улс өөрийн “Мир” төлбөрийн системтэй. Та “Мир” картаар гадаадын хэд хэдэн улс оронд төлбөр хийх боломжтой ч тэдний тоо бага хэвээр байна. Хятадын төлбөрийн системтэй картыг дэлхийн 180 гаруй оронд хүлээн зөвшөөрдөг. “Мир” гадаадын түншүүдийн жагсаалтыг өргөжүүлэхийг хичээх болно. Цаг хугацаа өнгөрөхөд MasterCard болон Visa-ийн байрыг Хятад, Оросын энэ хоёр төлбөрийн карт эзлэх болно.

2. Хятадын банкны системд ашигтай

Барууныхан Оросын банкуудад зээл олгохоос татгалзаж, Оросын активт хөрөнгө оруулахаас татгалзаж байгаа нь Хятадад боломж нээж байна. 2014 он гарснаас хойш Бээжин Оросын банкуудад зээл олгож эхэлсэн. Одоо барууны хөрөнгийн зах зээлд нэвтрэх боломж хаагдсан байгаа нь Хятадын зээлийн эрэлт эрс нэмэгдэж магадгүй гэсэн үг. Азийн мөнгө анх барууны мөнгөнөөс илүү үнэтэй байсан. Гэвч өөр хувилбар байхгүй байгаа нь санхүүгийн зах зээлийн чиг баримжааг хурдасгах болно.

3. Хятадын юанийн ханшид ашигтай

Доллар, еврогийн хүртээмжийг хааснаар ОХУ-ын Төв банк болон бусад банкинд барууны мөнгөн тэмдэгтийн хомсдол үүснэ. Тиймээс ОХУ-д эдгээр валютаар хийх гүйлгээ нь хүн бүрт хязгаарлагдмал болно. Оросын банк, компаниуд, хувьцааны хөрөнгө оруулагчид, энгийн оросууд Хятадын юаньд анхаарлаа хандуулж магадгүй. ОУВС-гийн мэдээлснээр юань бол дэлхийн тав дахь том нөөц валют юм. Төв банкууд 319 тэрбум ам.долларын юанийн нөөцтэй (2021 оны гуравдугаар улирлын мэдээлэл). ОХУ-ын Төв банк нөөцийнхөө 13 хувийг юаниар хадгалсан нь барууны орнууд доллар, еврогийн нөөцийг царцаасан үед энэ нь аврал байсан юм. Оросын хадгаламжинд алт, юань л үлдлээ. Мөн гадаадын түншүүдтэй Оросын компаниудын олон улсын төлбөр тооцоонд доллар, еврог юань орлох боломжтой. Гуравдугаар сарын эхээр Москвад салбартай Хятадын төрийн өмчит банкинд шинэ данс нээлгэх хүсэлтэй Оросын компаниудын тоо огцом нэмэгдсэнийг Ройтерс агентлаг онцолжээ.

Тэнгэрийн эзэнт гүрний мөнгөн тэмдэгт доллар, евро шиг хөрвөх чадвартай биш ч өнөөгийн хямралын үед барууны мөнгөн тэмдэгтээс илүү тогтвортой болсон. Доллар ба еврогийн ханшийн хэлбэлзэл нь юанийн рубльтэй харьцах ханшийн хэлбэлзлээс хэд дахин их байна. Хятадын мөнгөн тэмдэгт рубльтэй харьцах ханш ч мөн өсөж байгаа ч, долларынх шиг огцом биш байна. Мөн Оросыг юань руу чиглүүлэх нь Хятадын мөнгөн тэмдэгтийг ирээдүйд хөрвөх чадвараа нэмэгдүүлэхэд тусална. “Санхүүгийн хувьд цэвэр тоон үзүүлэлтээс гадна системд итгэх нь чухал. Санхүүгийн хориг арга хэмжээ авсан АНУ, Европын холбооноос ялгаатай нь Хятад улс санхүүгийн хэрэгслийг улстөржүүлдэггүй найдвартай түнш гэдгээ нотолсон. Тиймээс Хятадын санхүүгийн систем ч гэсэн ёс суртахууны хувьд илүү" гэж EXANTE-ийн шинжээч Владимир Ананьев хэлсэн байна.

4. Оростой хийх худалдаа түүхэн дээд амжилт тогтооно

Хятад бол Оросын хамгийн том худалдааны түнш. Өнгөрсөн онд хоёр орны худалдаа түүхэн дээд хэмжээнд хүрч, бараг 147 тэрбум ам.долларт хүрсэн (36 хувиар өссөн). Энэ бол БНХАУ-ын Гаалийн ерөнхий газрын мэдээлэл юм. Энэ жил бид шинэ дээд амжилтыг хүлээж байна. Наад зах нь 2022 оны нэг, хоёрдугаар сард хоёр талын худалдаа бараг 39 хувиар өссөн байна. Энэ нь 2010 оноос хойшх аль ч жилийн эхний хоёр сарын хамгийн өндөр үзүүлэлт юм. Өмнө нь Орос, Хятадын тэргүүн нар 2024 он гэхэд онлайн худалдааг оролцуулан худалдааг 200 тэрбум ам.долларт хүргэх төлөвлөгөөг дэвшүүлж байсан юм. Гэвч үйл явдлуудаас харахад Хятадтай хийх худалдаа өмнө хүлээж байснаас хамаагүй хурдан өсөж магадгүй юм.

5. Оросын зах зээлд Хятадын өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүн нэмэгдэнэ

Импортын бараа бүтээгдэхүүн худалдан авахад ашигладаг доллар, еврогийн ханш алдагдаж байгаа энэ үед хятад хувцас, өргөн хэрэглээний бараа, тэр дундаа Хятадад ихэвчлэн үйлдвэрлэдэг хүүхдийн тоглоом эрэлттэй болно. Хүнсний бус өргөн хэрэглээний барааны дотоодын зах зээлд импортын эзлэх хувь 75 хувь байна. Гутлын зах зээлд дан Хятадын бүтээгдэхүүн 60 хувийг  эзэлжээ. “Өнөөгийн нөхцөлд Хятадаас хувцас, гутал, тоглоом, нэхмэл эдлэл, тавилга гэсэн өргөн хэрэглээний барааны нийлүүлэлт нэмэгдэхийг хүлээх нь ойлгомжтой юм. Жимс, хүнсний ногоо, загас, далайн бүтээгдэхүүнээс шалтгаалан Хятадын хүнсний бүтээгдэхүүний импорт мэдэгдэхүйц нэмэгдэх боломжтой" гэж Плехановын нэрэмжит СЭЗДС-ийн санхүүгийн тэнхимийн дэд профессор Мария Долгова онцолжээ.

6. Автомашин үйлдвэрлэгчид ашигтай байр суурь эзэлнэ

“Бусад маркийн автомашины хомсдолтой холбоотойгоор 2021 онд Хятадын автомашины борлуулалт хоёр дахин өссөн” гэж М.Долгова хэлэв. Энэ жил Хятадын автомашин болон автомашины сэлбэг хэрэгслийн борлуулалт үргэлжлэн өсөх болно. Үүнд сэлбэг хэрэгслийн хомсдол, үр ашигтай эрэлт буурч, хориг арга хэмжээ мөн валютын ханшийн хэлбэлзэл зэрэг нөлөөлнө гэж М.Долгова тэмдэглэв. “Автостатын” мэдээлснээр 2022 оны нэгдүгээр сард шинэ суудлын автомашины зах зээл дэх хятадуудын эзлэх хувь бараг 10 хувь болж өссөн бол жилийн өмнө (2021 оны нэгдүгээр сард) хоёр дахин бага буюу 4.8 хувь байжээ. Өнгөрсөн онд 7.5 хувьтай байсан. Хятадын Chery брэндийн эзлэх хувь 3.3, Haval 3.1, Geely 2.1 хувь болж өссөн байна. Хятад оросуудад барууны маркийн машин засварлахад туслах бололтой. "Ихэнх автомашины хувьд сэлбэг хэрэгслийн ихэнх хувийг Хятадын сэлбэгээр сольж болно" гэж Ананье онцолжээ.

7. Европ татгалзвал Оросын эрчим хүч болон бусад түүхий эдийг Хятад авч чадна

Бээжин Европын татгалзсан бүх газрын тос, нүүрсийг дуртайяа худалдаж авна. Техникийн хувьд ийм хүргэлтийг далайгаар хийхэд хэцүү биш. Түүнээс гадна тэдний үнэ нь сонирхол татахуйц байх болно. Металл болон бусад түүхий эд ч мөн адил. Ананьев “Хятадад өөрийн гэсэн түүхий эд дутагдаж байгаа тул бүх түүхий эдийг сонирхож байгаа” гэж хэлэв. Сүүлийн таван жилийн хугацаанд Хятад улс Оросоос эрчим хүчний худалдан авалтаа хоёр дахин нэмэгдүүлж бараг 60 тэрбум ам.долларт хүргэсэн гэж Bloomberg онцолжээ. Харин Европ руу нийлүүлэхэд чиглэсэн хийтэй холбоотой илүү ноцтой асуудал үүсэж магадгүй юм. Үүнийг Хятад руу зөөвөрлөхийн тулд шинэ дэд бүтэц барих шаардлагатай. Үүнд их цаг хугацаа, хөрөнгө мөнгө шаардлагатай болно.

8. Оросын зах зээл өрсөлдөгчдөөс чөлөөлөгдсөн учраас Хятадын хөрөнгө оруулагчид идэвхжиж, Оросын компаниудад хөнгөлөлттэй үнээр хөрөнгө оруулах боломжтой

Оросоос барууны аваргууд (BP, Exxon, Equinor) зугтаж байгаа нөхцөлд Оросын газрын тос, байгалийн хийн компаниуд болон бусад компанид Хятад улс гол хөрөнгө оруулагч болж чадна. Блүүмберг эх сурвалжаас эш татан мэдээлснээр Хятад улс Оросын эрчим хүч, байгалийн нөөц баялгийн чиглэлээр ажилладаг төрийн өмчит компаниудтай Газпром, Русал гэсэн Оросын эрчим хүч, байгалийн баялгийн компаниудын хувьцааг худалдаж авах боломжийн талаар яриа хэлэлцээ хийж байгаа тухай мэдээлэл аль хэдийнэ гарсан байна.

9. Оросыг тойрч гарах Хятадын үүрэг улам эрчимжинэ

Хятад улс АНУ, Оросын төлөө ч эдийн засгийн ашиг сонирхлоо эрсдэлд оруулахгүй гэдгийг ойлгох ёстой. Бусад түншийн нэгэн адил Хятадтай ч сэрэмжтэй байх ёстой. “Хятадын Засгийн газрын бүтэц, бизнес аль аль нь маш прагматик байдаг. Тэд Оросын түншүүдтэй хамтран ажиллахаас гарч болох ашиг, алдагдлыг нухацтай үнэлэх болно. Энэ нь Хятадаас экспортлох болон Оросын импортын аль алинд нь хамаарна. Хэрэв гуравдагч орноос Оростой хамтран ажиллах хориг арга хэмжээ авах аюул заналхийлбэл энэ нь тэдний бүх ашиг орлогоос илүү чухал байж магадгүй юм" гэж Мария Долгова үзэж байна.

Хятадын өндөр технологийн бизнесүүд орж ирэхэд асуудал үүсэж магадгүй. Тэр дундаа хоёрдогч хориг арга хэмжээ авах эрсдэлтэй холбоотой. Хагас дамжуулагч зэрэг өндөр технологийн хэд хэдэн төрлийн тоног төхөөрөмжийг АНУ-аас шууд Орос руу экспортлохыг АНУ хориглосон. Мөн Америкийн эд анги, технологийг ашиглан бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг аль ч улсаас ОХУ руу экспортлоход Америкийн зохицуулагчдаас зөвшөөрөл авах шаардлагатай. "Зөрчил гаргагчдад "хүнд торгууль ногдуулах эсвэл бүр АНУ-ын зах зээлд нэвтрэх эрхээ алдаж магадгүй" гэж Финам компанийн макро эдийн засгийн шинжилгээний албаны дарга Ольга Беленькая хэлэв.

10. Европ болон Оросын агаарын тээврийн салбарт хориг арга хэмжээ авснаар Хятад ашиг хүртэх боломжтой

Нэгдүгээрт, Хятадын агаарын тээврийн компаниуд Транссибирийн чиглэлд мөнгө олох боломжтой. “Европчуудын хувьд Оросын нутаг дэвсгэр дээгүүр нисэхийг хориглосон. Энэ бол Европоос Ази руу явах хамгийн дөт, ашигтай зам юм. Европын компаниуд Оросын нутаг дэвсгэрийг тойрон нисэх шаардлагатай болж байгаа тул тээвэрлэгчид болон зорчигчид хямд үнээр Азийн тээвэрлэгчид, тэр дундаа Хятадын тээвэрлэгчдийг сонгох болно. Азийн тээвэрлэгчид Европоос Ази руу зорчигч, ачаа тээвэрлэх зах зээлийг бүрэн эзэлж, үүгээрээ баяжих боломжтой” гэж Роман Гусаров хэлэв.

Хоёрдугаарт, хэрэв Орос улс холын зайн флоттой холбоотой асуудалтай байгаа бол Оросын агаарын тээврийн компаниуд дотоод, гадаадад холын зайд нислэг үйлдэж чадахгүй бол эдгээр чиглэлийг Хятадын агаарын тээврийн компаниуд авахдаа баяртай байх болно. Өнгөрсөн жил Орос улс Транссибирийн (Европоос Ази руу) болон туйл дамнасан (АНУ-аас Ази руу) чиглэлд 17 мянган дамжин өнгөрөх нислэг үйлдсэн. Энэ нь сард 1.5 мянган нислэг гэсэн үг. Хэдийгээр Европ, Америкийн компаниуд нислэгийн дөнгөж тал хувийг эзэлж байсан ч сард 700 нислэг алдагдана гэсэн үг. Энэ бол зах зээлийн их алдагдал. Энэ бол маш том цохилт юм. Харин Орос Европын чиглэл алдагдсаныг ч анзаарсангүй. Өнгөрсөн жил гадаадад хийсэн нислэгүүд нийт тээврийн хэрэгслийн дөнгөж 21 хувийг, Европ ердөө хоёрхон хувийг бүрдүүлсэн” гэж Р.Гусаров дүгнэв. Мэдээж хятадууд Оростой хамтран ажиллах эрсдэлээ тооцоолж, хоёрдогч хоригт өртөхгүй байхыг хичээх болно. Гэсэн ч Бээжинд, Москвад хориг арга хэмжээний хязгаарлалтын үед бизнес эрхэлж, эдийн засгийн өсөлтийг хангах хангалттай туршлага бий.

Эх сурвалж: www.vz.ru