З.БАТЦЭЦЭГ

Арабын Бүгд Найрамдах Египет улсад ерөнхийлөгчийн сонгуулийн үйл явц өндөрлөлөө. Үндэсний сонгуулийн хороо албан ёсны дүнгээ зарласан нь хэнийг ч гайхшруулсангүй. Сонгуулийн компанит ажил нь санал хураалттай адил ямар ч "гэнэтийн" байсангүй. Санал хураалтын дүн гарахаас хоёр хоногийн өмнө сонгуулийн хороо төрийн тэргүүний албан тушаалд нэр дэвшигчдээс ямар нэгэн гомдол, өргөдөл ирүүлээгүй гэж мэдэгдэв. Сонгуулийг хүчинтэй, хууль ёсны гэж хүлээн зөвшөөрсөн.

Яагаад “гэнэтийн” байсангүй вэ, Египетийн удирдагчийн компанит ажлын гол хэсэг нь юу болсон бэ.  Сонгууль яагаад сонирхолтой болохыг олж мэдье.

Египетчүүд дийлэнх олонхийн саналаар ерөнхийлөгчөөр сонгогдсон хүн шинэ биш ч гэсэн төрийн тэргүүний хувьд тийм ч хөгшин биш. Энэ нь 69 настай Абдель Фаттах Саид Хуссейн Халил Ас-Сиси дахин сонгогдов. Египетээс гадна болон тус улсад болсон бүх нийтийн санал хураалтын үеэр сонгуульд оролцсон сонгогчдын 89,6 хувь нь түүнд санал өгсөн байна. Үндэсний сонгуулийн хорооны дарга Хазем Бадавигийн мэдэгдсэнээр Египетийн 39 сая 702 мянга 451 хүн одоогийн ерөнхийлөгчийн төлөө саналаа өгсөн байна.

Ас-Сиси 2014 онд болсон сонгуулийн үр дүнд 96,91 хувийн санал авч Египетийг тэргүүлсэн. 2019 оны дөрөвдүгээр сард Египет улс ерөнхийлөгчийн бүрэн эрхийн хугацааг дөрвөн жилээс зургаан жил болгон сунгасан нэмэлт өөрчлөлтийг баталж, нэг удаа дахин сонгогдох эрхийн хязгаарыг хэвээр хадгалав. Аль-Сисигийн ерөнхийлөгчийн бүрэн эрхийг дахин хоёр жилээр буюу 2024 он хүртэл сунгаж, гурав дахь удаагаа улиран сонгогдох боломжийг олгох "шилжилтийн заалт"-ыг нэвтрүүлсэн.

Энэ удаагийн сонгуульд санал өгөх эрхтэй 67 сая гаруй сонгогчийн бараг 70 хувь нь оролцлоо. "Сүүлийн ерөнхийлөгчийн сонгуулийн ирц нь тус улсын түүхэн дэх хамгийн өндөр ирц байсан" гэж Х.Бадави тэмдэглэв. Сонгуульд нийт 44 сая 77 мянга 668 иргэн оролцсон байна

Сонгуулийн дүнг гаргах эцсийн мөч хүртэл хоёр дахь шатны санал хураалтыг зохион байгуулах, явуулах нөхцөлийг тус хорооноос гаргасан бөгөөд хуваарийн дагуу нэгдүгээр сарын дундуур дуусах ёстой байсныг сонгуулийн хороо сануулсан. Гэсэн хэдий ч энэ тоглоом зөвхөн хуваарь гаргаснаар дууссан бөгөөд түүний хэрэгжилтийг Египетийн сонгогчид зөрчсөн. Ажлын өдрүүдэд сонгогчид идэвхитэй ирж, маргаангүй удирдагчдаа санал өгсөн.

Египетэд арванхоёрдугаар сарын 10-нд тус улсын бүх мужид ерөнхийлөгчийн бүх нийтийн сонгуулийн санал хураалт эхэлсэн. Үндэсний сонгуулийн хорооны мэдээлснээр Египетэд 11 мянга гаруй санал авах байр зохион байгуулсан байна. Уг үйл явцыг бүх шатны 15 мянга орчим шүүгч хянаж байв. Тэдний гол үүрэг бол бүх нийтийн санал хураалтын гурав дахь өдрийн төгсгөлд буюу арванхоёрдугаар сарын 12-ны орой болсон саналын тооллогыг ажиглах явдал байв.

Албан ёсоор Египетийн одоогийн ерөнхийлөгчийн сонгууль арванхоёрдугаар сарын 1-нд тус улсаас гадуур байнга болон түр хугацаагаар амьдарч буй египетчүүдийн дунд эхэлсэн. Үнэндээ нэг өдрийн өмнө арваннэгдүгээр сарын 30-ны орон нутгийн цагаар 09:00 цагт Шинэ Зеландад сонгуулийг Египетийн иргэд ирж саналаа өгчээ. Дэлхийн египетчүүдэд зориулж нийтдээ 121 улсад 137 сонгуулийн хороо байгуулагдсан.

Египетийн сонгуулийн санал хураалтын төгсгөлд Үндэсний сонгуулийн хорооны гүйцэтгэх хорооны тэргүүн Ахмед Бандари хэлэхдээ, "Сонгуулийн хэсгүүдэд ирц өндөр байснаас энэ удаагийн ерөнхийлөгчийн сонгуульд иргэд оролцсон нь түүхэн үйл явдал боллоо" гэжээ. Сонгуулийн хорооноос дөрөв дэх өдөр нэмэлт санал хураалт явуулахгүй гэсэн шийдвэр гаргасан ч иргэдийн идэвх өндөр байгаа тул зарим орон нутгийн хороод дарга нарынхаа шийдвэрээр эцсийн сонгогч дуустал ажиллаж, зарим хэсгийн хороод зөвхөн шөнийн 00:00 цагт хаагдсан.

Египетийн ерөнхийлөгчийн сонгуулийн үеэр цахим санал хураах аргыг ашиглаагүй. Сонгуулийн хорооноос "Бүгд найрамдах улсын Ерөнхийлөгчийн албан тушаалд ямар нэгэн маргаан гарах боломжгүй, иймээс бид цахим санал хураалтаас татгалзаж байна, учир нь аливаа давж заалдах гомдол, эсэргүүцэл [үр дүнгийн талаар] тус улсын үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах шаардлагатай болно" гэж тайлбарлав.

А.Бандаригийн хэлснээр энэ удаагийн ерөнхийлөгчийн сонгуулийг зохион байгуулагчдын өмнө тулгарсан хамгийн том асуудал бол “санал авах байранд бөөгнөрөл их үүссэн” байсан ч “эрх баригчид үүнийг амжилттай шийдэж чадсан”.

Санал тоолох явцад сонгуулийн итгэмжлэгдсэн хэвлэл мэдээллийн ажилтнууд бүс нутгийн комисст оролцох боломжтой бөгөөд улс төрийн намуудын төлөөлөгчид энэ үйл явцыг шууд ажиглахыг хориглов. Египетийн Хэвлэл мэдээллийн зохицуулалтын дээд зөвлөлөөс сэтгүүлчдэд “Хуульд захирагдаж, сонгуулийн дүнг Үндэсний сонгуулийн хороо албан ёсоор зарлах хүртэл нийтлэхгүй байхыг” анхааруулсан байна. Зөвлөл мөн "плэбисцитийн үр дүнгийн талаарх мэдээллийг задруулж, төөрөгдүүлж, Египтэд болсон сонгуулийн талаарх буруу дүр зургийг" тарааж, нийтлэхийг "хүсээгүй" гэдгийг сануулав.

Египетчүүдийн одоогийн удирдагчаас гадна зүүний үзэлтэй сөрөг хүчний зүтгэлтэн Фарид Захран, хуульч Абдель Санад Ямама, Бүгд найрамдах ардын намын тэргүүн Хазем Омар гэсэн гурван хүн засгийн газрын дээд албан тушаалд нэр дэвшиж байв. Нэр дэвшигчдийн жагсаалтыг гаргасны дараа л тэдний нэр олон нийтэд ил болсон. Сонгогчдын 1.9% нь Ямамад, дөрвөн хувь нь Захранд саналаа өгсөн бөгөөд Омар нэмэлт бүлгийн удирдагч байсан бөгөөд тэрээр 4.5 хувь буюу бараг хоёр сая санал авчээ.

Ад-Дустур намын дарга Гамиля Исмаил удирдагчдаа бага ч гэсэн өрсөлдөөн үзүүлж чадна гэж үзэж байсан ч сонгуулийн кампанит ажилд оролцогчдын шугамаас гадуур үлдэв. Гэвч тэрээр "намын их хурлын саналаар" сонгуульд оролцохоос татгалзсан (тус орны сөрөг хүчин гэж үздэг). Г.Исмаил ерөнхийлөгчийн сонгуульд өрсөлдөхөө зарласны дараа түүний намын олон арван хамтрагчдыг баривчилсан нь сөрөг хүчин түүнийг нэрээ татахад хүргэсэн гэж Ад-Дастурын төлөөлөгчид дараа нь мэдэгдэв.

Ал-Сиси 10-р сарын 2-нд ард түмний хүсэл эрмэлзэлд хариулж, "шинэ бүгд найрамдах улсыг байгуулах" бүх шинэчлэл, өөрчлөлтийг дуусгахын тулд улс орноо удирдах ээлжит, гурав дахь мандат авахад бэлэн байгаагаа мэдэгдэв. Хэдэн өдрийн дараа аравдугаар сарын 7-ны өдөр Палестины Газын зурваст Израилийн цэргийн ажиллагаа явуулж, ирэх сонгуульд оролцогчдын бүх үйл ажиллагаанд ноцтой өөрчлөлт оруулсан. Аль-Сиси сонгуулийн кампанит ажлынхаа зардлыг багасгаж, өөрт нь илгээсэн бүх сайн дурын хандивыг Палестинд хандивлахыг тушаажээ.

Египетийн одоогийн Ерөнхийлөгч Газын зурвасын хүн амд хүмүүнлэгийн тусламж үзүүлэх үйл явцыг зохион байгуулах, Палестин-Израилийн мөргөлдөөнийг шийдвэрлэх оролдлогод идэвхтэй оролцсон нь Египетийн удирдагчийн кампанит ажлын гол хэсэг болжээ. Ерөнхийлөгч сонгуулийн өмнө аль болох богино хугацаанд Ойрхи Дорнод болон Европын 30 гаруй орны төлөөлөгчдийг цуглуулсан Ойрхи Дорнодын энх тайвны асуудлаарх дээд хэмжээний уулзалтыг Каир хотноо зохион байгуулж чаджээ. Энэ нь үр дүнд хүрээгүй ч Аль-Сисигийн энхийг сахиулах санаачилгыг Египетэд чухалчлан хүлээж авав.

Түүнчлэн Израилийн цэргийн ажиллагааны улмаас Египеттэй хөрш зэргэлдээ орших Газын зурвасаас палестинчуудыг нүүлгэн шилжүүлэх асуудал тус улсад бодит аюул болоод байна. Ерөнхийлөгчийн энэ асуудлаар хийсэн мэдэгдэл нь Палестины асуудлыг Египетийн зардлаар шийдвэрлэх боломжийг олгодоггүй. Палестинчуудыг Египетийн Синайн хойгт нүүлгэн шилжүүлэхээс урьдчилан сэргийлэх байр суурийг египетчүүдийн дийлэнх олонхи дэмжиж байгаа бөгөөд энэ нь Абдель Фаттах аль-Сисигийн улс төрийн болон нэгэн зэрэг сонгуулийн хөтөлбөрийн хамгийн сэдэвчилсэн, эрч хүчтэй, үр дүнтэй хэсэг болсон юм.

Сонгуулийн албан ёсны үр дүнг зарласны дараа ерөнхийлөгч “Египтэд одоо тулгараад байгаа асуудлын цар хүрээг” мэдэж байгаа гэдгээ мэдэгдэв. Аль-Сиси ард түмэндээ хандаж хэлсэн үгэндээ “Египетийн зүүн хилийн ойролцоо үргэлжилж буй Газын зурвас дахь дайн одоо эдгээр асуудлуудын тэргүүн эгнээнд орж байна” гэж баталжээ.

Египет өөрөө одоо хүнд байдалд байна, дэлхийн эдийн засгийн хямрал олон жилийн турш гадаадаас зээл авч байсан тус улсыг их хэмжээний гадаад өртэй, хатуу валютын хомсдолд автуулжээ. Египет улс үнийн өсөлт, асар их инфляци, валютын хямралтай тулгарсан. Түүнчлэн ОУВС-гийн өмнө хүлээсэн үүрэг, амлалтаа биелүүлээгүйн улмаас 2022 оны арванхоёрдугаар сард байгуулсан ОУВС-гийн санхүүгийн дэмжлэгийн багцын төлбөрийг зогсоосон.

Одоо Абдель Фаттах аль-Сиси тус улсыг дор хаяж зургаан жил удирдаж, шинэ бүгд найрамдах улс байгуулах замаар удирдана. Энэ зам нь сүүлийн жилүүдэд голчлон олон улсын болон бүс нутгийн санхүүгийн байгууллагуудын зээл, Персийн булангийн Арабын хаант засаглалаас үе үе олон тэрбум долларын татаас авч байсан Египетийн хямралаас хямрал руу шилжих зам бололтой.

Сүүлийн хэдэн жилд Египетийн эрх баригчид Газар дундын тэнгист байгалийн хийн шинэ, маш чухал ордуудыг илрүүлэхэд ихээхэн найдвар тавьж байсан нь үнэн. Тус улс байгалийн хийн нөөцөөр өөрийгөө хангадаг гэж зарласан бөгөөд ШБХ (шингэрүүлсэн байгалийн хий), тэр дундаа Европ руу экспортлох сайн төслүүд бий болж байна. Гэсэн хэдий ч улс орныг "хүчтэй хэтийн төлөв" рүү чиглүүлэхэд саад болж буй бодит бөгөөд хамгийн зовлонтой асуудал бол эдийн засаг биш, харин хүн ам зүй, бараг хяналтгүй хүн амын өсөлт. Энэ бол олон жилийн турш эрх баригчдын шийдвэрлэх гэж оролдоод амжилт олохгүй байгаа асуудал юм. 2023 оны намар Аль-Сиси өөрөө тус улсын хүн амыг 110 сая гэж зарлав. Египетийн газрын тос, байгалийн хийн үйлдвэрлэл, Суэцийн суваг, аялал жуулчлалаас авдаг орлого, зээл, татаасын дийлэнх хэсгийг тэдний өдөр тутмын, үндсэн хэрэгцээг хангах, гол төлөв улсын татаас, хүнсний үндсэн бүтээгдэхүүн (талх зэрэг) болон үнийг барихад зарцуулдаг.

Эх сурвалж:www.polit.mn